Lapunow, Siergiej Michajłowicz

Lapunow [~n'ow] Siergiej Michajłowicz *30(18) XI 1859 Jarosław n. Wołgą, †8 XI 1924 Paryż, rosyjski kompozytor, pianista i dyrygent. Naukę gry na fortepianie rozpoczął pod kierunkiem matki. W 1870 przeniósł się wraz z rodzicami do Niżnego Nowogrodu, gdzie uczęszczał do gimnazjum oraz w latach 187–78 pobierał lekcje fortepianu i teorii u W. Willuana w Rosyjskim Towarzystwie Muzycznym. Równocześnie już komponował i występował jako pianista. W 1878 rozpoczął naukę w konserwatorium w Moskwie. Studiował kompozycję u N. Huberta i S. Taniejewa oraz fortepian u W. Wilborga i P. Pabsta. W 1883 otrzymał dyplom i wystąpił po raz pierwszy publicznie jako kompozytor i dyrygent. W 1887 wyjechał do Petersburga, gdzie związał się z kręgiem kompozytorów skupionych wokół M. Bałakiriewa. Od 1890 uczył przedmiotów muzycznych w Nikołajewskim Korpusie Kadetów. Latem 1893 na zlecenie Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego (którego był członkiem) odbył podróż po północnych guberniach Rosji, zbierając pieśni ludowe, z których 300 zostało opublikowanych przez Towarzystwo pt. Piesni russkogo naroda, 1899 (30 z nich opracował Lapunow na głos i fortepian). Autentyczne melodie lud. wykorzystał w kompozycjach powstałych w latach 90. (Uwertura na tematy rosyjskie). W latach 1894–1902 był zastępcą kierownika Nadwornej Kapeli Śpiewaczej, którą kierował także w 1921 (przemianowaną na Narodowy Chór Akademicki). Po 1902 rozpoczął razem z M. Bałakiriewem prace edytorskie nad wydaniem dzieł wszystkich Glinki i sonat Chopina. Równocześnie prowadził działalność koncertową (od 1904 także jako dyrygent). W 1907 dyrygował w Berlinie i Lipsku, w latach 1910–11 występował jako dyrygent i pianista w Niemczech i Austrii. Od 1905 pracował w Bezpłatnej Szkole Muzycznej, od 1908 do 1911 był jej dyrektorem. W latach 1910–23 uczył gry na fortepianie, a od 1917 także teorii muzyki i kompozycji w konserwatorium w Petersburgu. Od 1919 kierował szkołą kształcenia muzycznego i został wykładowcą w Instytucie Historii Sztuk; wykładał historię muzyki rosyjskiej, muzyki fortepianowej i pieśni. W 1923, nie akceptując rządów władzy radzieckiej, zdecydował się na emigrację. Do końca życia koncertował w Europie Zachodniej; prowadził też szkołę muzyczną dla rosyjskich emigrantów w Paryżu.

W twórczości kompozytorskiej Lapunow nawiązał do osiągnięć Potężnej Gromadki oraz Schumanna i Liszta. We wczesnym okresie twórczości kompozytor pozostawał pod silnym wpływem osobowości twórczej M. Bałakiriewa, który niejednokrotnie dokonywał poprawek i przeróbek jego kompozycji. Utwory symfoniczne Lapunowa cechuje programowość i bogata kolorystyka. Charakterystyczne jest szerokie wykorzystanie elementów narodowych — przede wszystkim folkloru rosyjskiego oraz, okazjonalnie, innych narodów (Rapsodia na tematy ukraińskie op. 28, Polonez op. 16). Wysoko cenił Chopina, w napisanym ku jego czci (z okazji 100-lecia urodzin) poemacie symfonicznym Żelazowa Wola przewijają się tematy Chopinowskie. Będąc sam koncertującym pianistą, komponował wirtuozowskie utwory fortepianowe. W zakresie miniatur fortepianowych, z których wiele znalazło się w repertuarze rosyjskich i radzieckich pianistów, wzorował się na twórczości Liszta i Schumanna. Do jego najlepszych dzieł należą wirtuozowskie miniatury oparte na motywach zaczerpniętych z folkloru rosyjskiego, świadczące o znakomitej znajomości techniki fortepianowej i dużej wrażliwości na kolorystykę i barwę instrumentu. Poza Wariacjami na tematy rosyjskie op. 49 i koncertami fortepianowymi pozostałe utwory, podobnie jak kompozycje orkiestrowe, cechuje brak spójności konstrukcyjnej i oryginalnych pomysłów (np. 12 etiud op. 11, których forma, przeznaczenie i tytuł wzorowane są na Etudes d'exécution transcendentante F. Liszta). Do dzieł inspirowanych tematyką narodową należą także liczne pieśni.

Literatura: N. Małkow Fortiepiannoje tworczestwo M. Bałakiriewa i S. Lapunowa „Russkaja muzykalnaja gazieta” 1913 nr 1, 2, 5; L. Jampolski Nieopublikowannyj skripicznyj koncert Lapunowa, w: Sowietskaja muzyka. Sbornik statiej, t. 6, Moskwa 1946; A. Lapunowa Siergiej Michajłowicz Lapunow, „Sowietskaja Muzyka” 1950 nr 9; Pieriepiska S.M. Lapunow s M.A. Bałakiriewym, „Sowietskaja Muzyka” 1950 nr 9; Pieriepiska W. Stasowa i S. Lapunowa, „Sowietskaja Muzyka” 1957 nr 1; M. Szyfman Siergiej Michajłowicz Lapunow. Oczerk żyzni i tworczestwa, Moskwa 1960; Pisma Siergieja Michajłowicza Lapunowa, „Sowietskaja Muzyka 1960 nr 3; A. Lapunowa Iz istorii tworczeskich swiaziej M. Bałakiriewa i S.M. Lapunowa (po matieriałam pieriepiski), w: Milij Alesiejewicz Bałakiriew. Issledowanija i statji, Leningrad 1961; R. Davis Siergiej Lapunow (1859–1924). The Piano Works. A Short Appreciation, „The Music Review” XXI 1960.