Logotypy UE

Kraus, Joseph Martin

Biogram i literatura

Kraus Joseph Martin, *20 VI 1756 Miltenberg n. Menem, †15 XII 1792 Sztokholm, niemiecki kompozytor działający w Szwecji. Początkowo uczył się w Buchen im Odenwald, następnie od ok. 1768 przebywał w Mannheimie, gdzie był uczniem G.J. Voglera. W latach 1773–78 studiował filozofię i prawo w Moguncji, Erfurcie oraz Getyndze. W 1778 osiadł w Sztokholmie. W 1781, po trzech latach starań o uzyskanie posady, został członkiem tamtejszej Akademii Muzycznej, a następnie wicekapelmistrzem na dworze Gustawa III. W latach 1782–86 dzięki królewskiemu stypendium podróżował po Europie, by pogłębić swą wiedzę muzyczną. W 1783 bawił w Wiedniu i zawarł tam znajomość z J. Haydnem, Ch.W. Gluckiem oraz J.G. Albrechtsbergerem. W 1784 przebywał w Paryżu, w 1785 w Londynie, sporo czasu spędził też w Rzymie, Neapolu, Florencji i zapewne Bolonii, poznał bowiem osobiście Padre Martiniego, do kolekcji którego w 1783 sporządzony został portret Krausa. Pod koniec 17886 powrócił do Szwecji. W 1787 został mianowany głównym administratorem w Królewskiej Akademii Muzycznej, zaś w 1788 został kapelmistrzem królewskim. Utrzymywał ścisłe kontakty z kręgiem sztokholmskich artystów i intelektualistów.

Mimo stosunkowo niewielkiego dorobku kompozytorskiego, należy Kraus do ważnych twórców swej epoki. Dzieła jego publikowali chętnie współcześni mu wydawcy, a liczne XX-wieczne edycje i nagrania płytowe wskrzesiły jego sławę i wprowadziły go do obecnego repertuaru wykonawczego. Obok Włocha F.A.B. Uttiniego oraz Niemców J.G. Naumanna i G.J. Voglera był Kraus twórcą pierwszych szwedzkich oper. W jego dziełach scenicznych widać wpływy Glucka (ścisły związek muzyki z tekstem, ekspresyjny recytatyw, częste użycie chóru), natomiast w muzyce instrumentalnej mieszają się wpływy szkoły mannheimskiej, estetyki Sturm und Drang i stylu wczesnego klasycyzmu (umiejętne posługiwanie się efektami orkiestrowymi, bogata harmonia, romantyczny nastrój, rozwinięta technika przetworzeniowa). W dorobku Krausa można odnaleźć symfonie i inne utwory orkiestrowe, koncert skrzypcowy, muzykę religijną, której podstawą jest chorał, muzykę na instrumenty klawiszowe, pozostającą pod wpływem C.Ph.E. Bacha, a także utwory kameralne, w tym sonaty na skrzypce z fortepianem, trio fortepianowe, kwartety smyczkowe oraz kwintet fletowy.

Literatura: K.F. Schreiber Verzeichnis der musikalischen Werke von J. Kraus, „Archiv für Musikwissenschaft” VII, 1925; R. Engländer J.M. Kraus und die gustavianische Oper, Uppsala 1943 oraz Die gustavianische Oper, „Archiv für Musikwissenschaft” XVI, 1959; H.C.R. Landon J.M. Kraus, „The Musical Times” CIII, 1972; V. Bungardt J.M. Kraus. (…) ein Meister des klassischen Klavierliedes, Ratyzbona 1973; I. Leux-Henschen J.M. Kraus in seinen Briefen, Sztokholm 1978; Internationale Kraus-Symposion. J.M. Kraus in seiner Zeit, Buchen 1980, red. F.W Riedel, Salzburg 1982; B. van Boer The Travel Diary of Joseph Martin Kraus: translation and commentary, „The Journal of Musicology” 1990 nr 2; B. van Boer Joseph Martin Kraus (1756–1792): a Systematic-Thematic Catalogue of his Musical Works and Source Study, New York 1998; The musical life of Joseph Martin Kraus: letters of an eighteenth-century Swedish, red. B. van Boer, Bloomington 2014.

Kompozycje, pisma i edycje

Kompozycje

Instrumentalne:

symfoniczne:

Sinfonia buffa F-dur, 1769–1772

7 symfonii: F-dur, A-dur, C-dur, cis-moll, Es-dur, c-moll, D-dur, 1775–1789

Sinfonia per la chiesa D-dur, 1789

Symphonie funèbre c-moll, 1792, wyd. Sztokholm 1792

Sinfonia con violino obligato C-dur

Koncert skrzypcowy C-dur, 1777, zrew. 1783

2 polonezy na orkiestrę

3 uwertury orkiestrowe

kameralne:

Kwintet na flet i smyczki, 1783, wyd. Paryż ok. 1799

9 kwartetów smyczkowych

Trio fortepianowe, 1788

5 sonat na skrzypce i fortepian

duo na skrzypce i b.c.

duo na flet i altówkę

2 sonaty fortepianowe Es-dur, E-dur 1788

6 preludiów organowych

Wokalno-instrumentalne:

6 kantat świeckich, m.in. Begravningskantata för Gustavus III, wyk. i wyd. Sztokholm 1792

5 kantat kościelnych

Miserere c-moll, 1774

Requiem d-moll, 1775

Te Deum, 1776

Te Deum (zachowany fragment), 1786–1788

Der Tod Jesu, oratorium, 1776

msza

motety, m.in. Stella coeli (1783)

arie i pieśni

Sceniczne:

Azire, opera seria, libr. C. Stridsberg, 1778 (niedokończona)

Proserpina, opera seria, libr. J.H. Kellgren, wyst. Ulriksdal 1781

Aeneas i Carthago eller Dido och Aeneas (‘Eneasz w Kartaginie’), opera seria, libr. J.H. Kellgren, wyst. Sztokholm 1799, uwertura w opracowaniu na 2 klawesyny, Sztokholm b.r.

Soliman II, eller De tre sultaninnoma, (‘Suliman II albo trzy sułtanki’), opera komiczna, libr. J.G. Oxenstjerna wg C.S. Favarta, wyst. Sztokholm 1789, fragm. wyd. w „Musikaliskt tidsfördrif’ 1792

intermedia i balet do Amfitriona Moliera, wyst. Sztokholm 1784

Fiskarena (‘Rybacy’), balet-pantomima, choreogr. A. Bournonville, wyst. Sztokholm 1789

balet do opery Glucka Armide, wyst. Sztokholm 1787

arie, ansamble, chóry i wstawki muzyczne do innych dzieł teatralnych

 

Pisma:

Tolon. Ein Trauerspiel in drei Aufzügen, wyd. Frankfurt n. Menem 1776

Etwas von und über Musik fürs Jahr 1777, wyd. Frankfurt n. Menem 1778

artykuły w „Stockholms Posten”, 1778–80, poezje, dramat i inne

 

Edycje:

Uwertura do opery Proserpina, wyciąg fortepianowy, „Musikaliskt allehanda”, 22 I 1824

Sonata (duo) a flauto traverso e viola, wyd. J.S. Winter, «Nagels Musik-Archiv» LXXVI, 1931

2 uwertury do opery Aeneas i Carthago, W. Lebermann wyd. Wiesbaden 1956

Symphonie funèbre, W. Lebermann wyd. Wiesbaden 1957

3 uwertury, W. Lebermann wyd. Wiesbaden 1957

Koncert skrzypcowy C-dur, z U. Haverkamptem, W. Lebermann wyd. Wiesbaden 1957

Sinfonía con fugato per la chiesa, W. Lebermann wyd. Wiesbaden 1958

kwintet na flet i smyczki, W. Lebermann wyd. Wiesbaden 1959

Trio D-dur für Klavier, Violine und Violoncello, W. Lebermann wyd. Wiesbaden 1959

Sinfonie c-moll, wyd. R. Engländer, «Monumenta Musicae Svecicae» II, 1960

7 kwartetów smyczkowych, wyd. A. Hoffmann, Wolfenbüttel 1961

Begravningskantata för Gustavus III, «Monumenta Musicae Svecicae» IX, 1979

Der Tod Jesu, wyd. B. van Boer, jr., «Recent Researches in the Music of the Classical Era» XXVII, Madison 1987