Kraus, Joseph Martin

Kraus Joseph Martin, *20 VI 1756 Miltenberg n. Menem, †15 XII 1792 Sztokholm, niemiecki kompozytor działający w Szwecji. Początkowo uczył się w Buchen im Odenwald, następnie od ok. 1768 przebywał w Mannheimie, gdzie był uczniem G.J. Voglera. W latach 1773–78 studiował filozofię i prawo w Moguncji, Erfurcie oraz Getyndze. W 1778 osiadł w Sztokholmie. W 1781, po trzech latach starań o uzyskanie posady, został członkiem tamtejszej Akademii Muzycznej, a następnie wicekapelmistrzem na dworze Gustawa III. W latach 1782–86 dzięki królewskiemu stypendium podróżował po Europie, by pogłębić swą wiedzę muzyczną. W 1783 bawił w Wiedniu i zawarł tam znajomość z J. Haydnem, Ch.W. Gluckiem oraz J.G. Albrechtsbergerem. W 1784 przebywał w Paryżu, w 1785 w Londynie, sporo czasu spędził też w Rzymie, Neapolu, Florencji i zapewne Bolonii, poznał bowiem osobiście Padre Martiniego, do kolekcji którego w 1783 sporządzony został portret Krausa. Pod koniec 17886 powrócił do Szwecji. W 1787 został mianowany głównym administratorem w Królewskiej Akademii Muzycznej, zaś w 1788 został kapelmistrzem królewskim. Utrzymywał ścisłe kontakty z kręgiem sztokholmskich artystów i intelektualistów.

Mimo stosunkowo niewielkiego dorobku kompozytorskiego, należy Kraus do ważnych twórców swej epoki. Dzieła jego publikowali chętnie współcześni mu wydawcy, a liczne XX-wieczne edycje i nagrania płytowe wskrzesiły jego sławę i wprowadziły go do obecnego repertuaru wykonawczego. Obok Włocha F.A.B. Uttiniego oraz Niemców J.G. Naumanna i G.J. Voglera był Kraus twórcą pierwszych szwedzkich oper. W jego dziełach scenicznych widać wpływy Glucka (ścisły związek muzyki z tekstem, ekspresyjny recytatyw, częste użycie chóru), natomiast w muzyce instrumentalnej mieszają się wpływy szkoły mannheimskiej, estetyki Sturm und Drang i stylu wczesnego klasycyzmu (umiejętne posługiwanie się efektami orkiestrowymi, bogata harmonia, romantyczny nastrój, rozwinięta technika przetworzeniowa). W dorobku Krausa można odnaleźć symfonie i inne utwory orkiestrowe, koncert skrzypcowy, muzykę religijną, której podstawą jest chorał, muzykę na instrumenty klawiszowe, pozostającą pod wpływem C.Ph.E. Bacha, a także utwory kameralne, w tym sonaty na skrzypce z fortepianem, trio fortepianowe, kwartety smyczkowe oraz kwintet fletowy.

Literatura: K.F. Schreiber Verzeichnis der musikalischen Werke von J. Kraus, „Archiv für Musikwissenschaft” VII, 1925; R. Engländer J.M. Kraus und die gustavianische Oper, Uppsala 1943 oraz Die gustavianische Oper, „Archiv für Musikwissenschaft” XVI, 1959; H.C.R. Landon J.M. Kraus, „The Musical Times” CIII, 1972; V. Bungardt J.M. Kraus. (…) ein Meister des klassischen Klavierliedes, Ratyzbona 1973; I. Leux-Henschen J.M. Kraus in seinen Briefen, Sztokholm 1978; Internationale Kraus-Symposion. J.M. Kraus in seiner Zeit, Buchen 1980, red. F.W Riedel, Salzburg 1982; B. van Boer The Travel Diary of Joseph Martin Kraus: translation and commentary, „The Journal of Musicology” 1990 nr 2; B. van Boer Joseph Martin Kraus (1756–1792): a Systematic-Thematic Catalogue of his Musical Works and Source Study, New York 1998; The musical life of Joseph Martin Kraus: letters of an eighteenth-century Swedish, red. B. van Boer, Bloomington 2014.