Kotzebue [k'otsebu:] August von, *3 V 1761 Weimar, †23 III 1819 Mannheim, niemiecki dramaturg i librecista. Z wykształcenia prawnik (studia w Jenie i Duisburgu); od lat studenckich związany ze sceną. Łączył w swym życiu karierę prawnika i dyplomaty z działalnością w dziedzinie teatru; był m.in. sekretarzem i dyrektorem teatru niem. w Petersburgu (1781–83), dyrektorem Hoftheater w Wiedniu (1797–99) i w Weimarze (1799–1800) oraz teatru w Rewlu (obecnie Tallin; 1812–13); pełnił funkcje państwowe w Estonii (1785–97), konsula generalnego w Królewcu (1813–16), radcy stanu. Jako zausznik carski, wysłany w 1817 z misją dyplomatyczną do Niemiec, został w 1819 zamordowany pod zarzutem zdrady i szpiegostwa.
Kotzebue uchodzi za czołowego przedstawiciela niemieckiego dramatu mieszczańskiego okresu klasycznego. Pozostawił ogromną spuściznę literacką (ponad 200 utworów); pisał głównie na użytek teatru: sztuki sentymentalne („łzawe”), dramaty (o tematyce rodzinnej, historycznej, legendarnej) i melodramaty, tragedie i komedie (mieszczańskie i egzotyczne), farsy i satyry, sztuki ze śpiewem (Liederspiele) oraz libretta oper (komicznych, fantastycznych i „czarodziejskich”). Mimo że były to utwory na ogół ckliwe i schematyczne, tanie i płytkie, zyskały ogromną popularność w Niemczech i w całej Europie (wśród licznych przekładów także polskie); wpłynęła na to doskonała znajomość zasad i chwytów scenicznych. Pisząc utwory dla teatru, Kotzebue przewidywał w nich znaczące miejsce dla śpiewów, chórów i muzyki instrumentalnej. Muzykę do jego utworów pisali m.in. J. Elsner (Sułtan Wampum 1800), A. Boieldieu (Beniowsky 1800), J.F. Reichardt (Das Zauberschloss 1802), L. v. Beethoven (Die Ruinen von Athen 1811, König Stephan 1811), C.M. Weber (Der arme Minnesinger 1811, Das Gespenst 1811), F. Schubert (niedokończone Der Spiegelritter 1812, Des Teufels Lustschloss 1813–14), K. Kreutzer (Die Alpenhütte 1815), A. Lortzing (Der Wildschütz 1842), L. Spohr (Die Kreuzfahrer 1845).
Edycje: Sämtliche dramatische Werke, Lipsk 1827–29; Pism wszystkich dramatycznych przekładanie przez T. Hiżdewa, 1803.
Literatura: A. v. Kotzebue Selbstbiographie, Wiedeń 1811; F. Stock Kotzebue im literarischen Leben der Goethezeit, Düsseldorf 1971.
