Kotoński Włodzimierz, *23 VIII 1925 Warszawa, †4 IX 2014 Warszawa, polski kompozytor, jeden z pionierów muzyki elektroakustycznej w Polsce. W 1951 ukończył studia kompozytorskie w PWSM w Warszawie u P. Rytla, prywatnie studiował też u T. Szeligowskiego; kształcił się również w grze fortepianowej u M. Klimont-Jacynowej. W latach 50. interesował się folklorem podhalańskim, czego wyrazem były orkiestrowe Tańce góralskie oraz opublikowane prace teoretyczne. W latach 1957–61 brał udział w Międzynarodowych Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadcie. Jako kompozytor stale współpracował ze Studiem Eksperymentalnym PR, działał także w studiach muzyki elektronicznej w Kolonii, Sztokholmie, Freiburgu, Baden-Baden, Paryżu i Bourges. W latach 1967–1995 wykładał w PWSM (obecnie Akademia Muzyczna im. F. Chopina) w Warszawie, gdzie prowadził też uczelniane Studio Muzyki Elektronicznej, od 1983 był profesorem nadzwyczajnym, od 1990 profesorem zwyczajnym, w latach 1972–73 był dziekanem wydziału kompozycji, dyrygentury i teorii muzyki. W latach 1990–95 kierował uczelnianym studiem muzyki elektronicznej. W latach 1970–71 przebywał na stypendium Berliner Künstlerprogramm w Berlinie Zachodnim, prowadził także klasę kompozycji i wykłady z muzyki na taśmę w Królewskiej Akademii Muzycznej w Sztokholmie (1971), w Stanowym Uniwersytecie w Buffalo (1978), Conservatorio Nacional de Música w Meksyku (1981), University of Southern California w Los Angeles (1982), w Rubin Academy of Music w Jerozolimie (1990) i prywatnej szkole muzycznej w Seulu 1994–95. W latach 1974–76 pełnił kolejno funkcje naczelnego redaktora muzycznego PR oraz naczelnego dyrektora muzycznego PRiTV. W latach 1980–83 był wiceprezesem, a w 1983–89 prezesem Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej (polskiej sekcji SIMC). Członek honorowy Związku Kompozytorów Polskich, Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej oraz Międzynarodowej Konfederacji Muzyki Elektroakustycznej CIME-ICEM. Odznaczony nagrodą ministra Kultury i Sztuki (1973, 1989 i 2000), nagrodą przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji (1979), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1982), nagrodą Prix Magisterium w Bourges (1998), złotym medalem Zasłużony Kulturze "Gloria Artis" (2007). W latach 1959–1974 członek komisji repertuarowej międzynarodowego festiwalu Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień. Do jego uczniów należą m.in. Krzysztof Knittel, Paweł Szymański, Hanna Kulenty, Stanisław Krupowicz, Tadeusz Wielecki, Edward Sielicki.
We wczesnych utworach Kotoński pozostawał, jak większość polskich kompozytorów ówcześnie, pod wpływem tendencji klasycyzujących i folkloru. Po 1956 jego twórczość przeszła daleko idącą metamorfozę, do której przyczyniło się niewątpliwie uczestnictwo Kotońskiego w letnich kursach w Darmstadcie. Pierwszym znaczącym utworem Kotońskiego stała się Muzyka kameralna, wykonana podczas II Warszawskiej Jesieni w 1958. W następnych latach powstały cztery utwory, które wyrobiły Kotońskiemu opinię nowatora i kompozytora poszukującego. Były to: Musique en relief, Etiuda na jedno uderzenie w talerz, Trio na flet, gitarę i perkusję oraz Canto per complesso da camera. Utwory te wykazują daleko rozwiniętą technikę sonorystyczną i aleatoryczną, przy zachowaniu wszakże precyzji formalnej. Jednocześnie Kotoński nie był zwolennikiem agresywnej estetyki i bruityzmu, co wówczas często łączono z pojęciem nowatorstwa. Wykazywał zainteresowanie pastelowymi i delikatnymi barwami (Trio, Canto per complesso da camera), co przy ograniczeniu dynamiki i agogiki tworzy specyficzny idiom dźwiękowy. Unikanie tutti i predylekcja do dźwięcznego instrumentarium nadają jego estetyce „neoimpresjonistyczną” aurę. W wielu kompozycjach prócz perkusji, którą Kotoński operował z wielkim znawstwem, występują szarpane i uderzane instrumenty strunowe – jak gitara, harfa, klawesyn, fortepian.
Etiuda na jedno uderzenie w talerz była pierwszym polskim utworem muzyki na taśmę (zwana ówcześnie ze względu na pochodzenie materiału dźwiękowego muzyką konkretną). Łączyła ona materiał „konkretny” z techniką serialną właściwą dla ówczesnej muzyki elektronicznej. Otworzyło to przed Kotońskim drzwi wielu studiów muzyki elektroakustycznej i – jednocześnie – skłoniło kompozytora do dalszej pracy w tej dziedzinie. Dalsze udane utwory Kotońskego (Mikrostruktury, Alea, Eurydice czy Skrzydła) umacniały międzynarodową pozycję Kotońskiego w zakresie tej muzyki. Powstałe w 1967 Gry dźwiękowe są następnym na gruncie polskim utworem pionierskim: to pierwsza próba zastosowania środków live electronics. W późniejszych kompozycjach eksploatował Kotoński prócz techniki sonorystycznej i aleatorycznej (zastosowanej w interesujący sposób do komponowania muzyki na taśmę, jak w przypadku Alea) możliwość poszerzenia oddziaływania muzyki. Stąd jego zainteresowania teatrem instrumentalnym w latach 1971–73 oraz kompozycje wykorzystujące środki elektroakustyczne w połączeniu z tradycyjnymi, instrumentalnymi (np. Concerto per oboe, Muzyka wiosenna). W latach 1976–84 skomponował Kotoński cykl czterech utworów symfonicznych: Róża wiatrów, Bora, Sirocco i Terra incognita. Istotną rolę pełnią w tym cyklu koncertujące niemal instrumenty dęte. Stanowi to o kolorycie całości. Rysunek linii często ma charakter ornamentalny, arabeskowy, powraca melodyka jako ważny czynnik ekspresji. Sonorystyka i aleatoryzm schodzą na dalszy plan. Przeważa lekka, przejrzysta faktura, często heterofoniczna, przy prawie neoromantycznym doborze środków i quasi centralizacji brzmieniowej. Świeżość ekspresji, wiotkość i delikatność instrumentacji stanowią tu pewne nawiązanie do kolorystyki utworów z początku lat 60. Ewolucja warsztatu kompozytorskiego Kotońskiego przebiegała więc po doświadczeniach folklorystycznych (lata 50.), od aleatoryzmu i technik sonorystycznych (lata 60.), wzbogacanych wyobraźnią kompozytora muzyki konkretnej i elektronicznej, przez różnego typu eksperymenty artystyczne i estetyczne (lata 70. i 80.), po swoistą syntezę tego dorobku (lata 80. i 90.). Dowodem tego jest z jednej strony swoista "summa technologiae" w Koncercie skrzypcowym, Koncercie klarnetowym czy Symfoniach, gdzie również klasyczny warsztat orkiestrowy ponownie po blisko półwieczu dochodzi do głosu, ale też sięganie pod koniec życia po nieznaną wcześniej paletę barw instrumentów egzotycznych (japońskich) w Mijikyo lub historycznych, europejskich w Madrygałach polskich czy Chorea polonica. Twórczość Kotońskiego cechuje bogactwo warsztatu i wybitne osiągnięcia twórcze.
Literatura: J. Cegiełła Włodzimierz Kotoński, w: Szkice do autoportretu polskiej muzyki współczesnej, Kraków 1976; M. Gorczycka Wobec nowych wymiarów (na marginesie „Musique en relief” i „Epizodów”), „Ruch Muzyczny” 1960 nr 21; T. Kaczyński Muzyka eksperymentalna, „Ruch Muzyczny” 1960 nr 21; M. Kominek „Róża wiatrów” Włodzimierza Kotońskiego, „Ruch Muzyczny” 1978 nr 4; T.A. Zieliński „Concerto” i „Trio” Włodzimierza Kotońskiego, „Ruch Muzyczny” 1961 nr 21; taz [T.A. Zieliński] „A battere” Włodzimierza Kotońskiego, „Ruch Muzyczny” 1966 nr 23; taz [T.A. Zieliński] „Pour quatre” Włodzimierza Kotońskiego, „Ruch Muzyczny” 1968 nr 23; Kotoński. „Róża wiatrów” (Wypowiedzi A. Chłopeckiego, L. Erhardta, T. Kaczyńskiego, W. Pisarenki, A. Skrzyńskiej i T.A. Zielińskiego), „Ruch Muzyczny” 1977 nr 23; K. Baculewski Pod znakiem muzyki polskiej, „Ruch Muzyczny” 1984 nr 23; K. Baculewski Współczesność cz.1: 1939–1974, "Historia Muzyki Polskiej" VII, Warszawa 1996; K. Baculewski Współczesność cz.2: 1975–2000, "Historia Muzyki Polskiej" VII, Warszawa 2012; M. Gąsiorowska Rozmowy z Włodzimierzem Kotońskim Warszawska Jesień 2010; K. Jaraczewska-Mockałło Włodzimierz Kotoński. Katalog twórczości i bibliografia, Warszawa 1995; Kompozytorzy polscy 1918-2000, t. II, red. M. Podhajski, Gdańsk-Warszawa 2005.
Kompozycje
Instrumentalne:
orkiestrowe:
Poemat na orkiestrę, 1949, wyk. Poznań X 1949, Orkiestra Filharmonii Poznańskiej
Tańce góralskie na orkiestrę, 1950, wyk. Warszawa 1951, Festiwal Muzyki Polskiej
Szkice baletowe, suita na orkiestrę, 1951, wyk. Łódź 27 XI 1954, Orkiestra Filharmonii Łódzkiej, dyryg. J. Młodziejowski
Preludium i passacaglia na orkiestrę, 1954, wyk. Warszawa 5 III 1954, Orkiestra Filharmonii Warszawskiej, dyryg. H. Czyż
Muzyka kameralna na 21 instrumentów i perkusję, 1958, wyk. II Warszawska Jesień 3 X 1958, Orkiestra Kameralna Filharmonii Śląskiej, dyryg. A. Markowski, wyd. 1961 Schott
Musique en relief na orkiestrę, 1959, wyk. Frankfurt n. Menem 5 IX 1959, Orchester Des Hessischen Rundfunk, dyryg. A. Markowski, wyd. 1961 Schott
Concerto per quattro na harfę, klawesyn, gitarę, fortepian i orkiestrę kameralną, 1961, wyk. Wenecja IV 1961, Orkiestra Kameralna Filharmonii Krakowskiej, dyryg. A. Markowski, wyd. 1966 PWM, 2. wyd. 1974 PWM/Moeck
Musica per fiati e timpani na orkiestrę, 1963, wyk. Kolonia 20 V 1963, Westdeutscher Rundfunk Orchester, dyryg. J. Krenz, wyd. 1964 PWM/Moeck
Muzyka na 16 talerzy i smyczki, 1969, wyk. XIII Warszawska Jesień 20 IX 1969, Orkiestra FN, dyryg. J. Krenz, wyd. 1971 PWM/Moeck
Concerto per oboe na elektrycznie wzmocniony obój (także obój d’amore), 6 instrumentów dętych i orkiestrę, 1972, wyk. Berlin Zachodni 6 IV 1972, obój L. Faber, Berliner Rundfunk Orchester, dyryg. J. Slouthouwer, wyd. 1974 PWM/Moeck
Róża wiatrów na orkiestrę, 1976, wyk. Graz 14 X 1976, Rundfunk-Sinfonie-Orchester Basel, dyryg. M. Tabachnik, wyd. 1978 PWM/Moeck
Bora na orkiestrę, 1979, wyk. Poznań 31 III 1979, Orkiestra Filharmonii Poznańskiej, dyryg. W. Rajski, wyd. 1984 PWM/Moeck
Sirocco na orkiestrę, 1980, wyk. Dallas 4 IV 1981, Dallas Symphony Orchestra, dyryg. E. Mata, wyd. 1982 PWM/Moeck
Terra incognita na orkiestrę, 1984, wyk. XXII Warszawska Jesień 30 IX 1984, Orkiestra FN, dyryg. M. di Bonaventura, wyd. 1985 Moeck
La gioia na orkiestrę smyczkową lub 9 instrumentów smyczkowych, 1991, wyk. Poznań 6 IV 1991, Concerto Avenna, dyryg. A. Mysiński, wyd. 1996 PWM
Concerto na gitarę elektryczną i zespół , 1994, wyk. Appeldoorn 30 IX 1994, gitara elektryczna P. Voss, zespół „de Ereprijs”
Symfonia nr 1, 1995, wyk. XXXVIII Warszawska Jesień 18 IX 1995, WOSPRiT, dyryg. A. Wit
Speculum vitae na taśmę i orkiestrę, 1996, wyk. W.Michniewski, POR, Warszawska Jesień 1996
Koncert skrzypcowy, 1996, prawyk. 43. Warszawska Jesień, 20 IX 2000, skrzypce W.Wiłkomirska, Orkiestra Filharmonii Śląskiej, dyryg. M.J. Błaszczyk
II Symfonia, 2001, prawyk. 10 VI 2005 1. Festiwal Prawykonań, Katowice, NOSPR, dyryg. Jan Krenz
Concerto per clarinetto e orchestra, 2003, prawyk. 46. Warszawska Jesień, 21 IX 2003, klarnet Sharon Kam, Orkiestra Filharmonii Narodowej, dyryg. Antoni Wit
III Symfonia "Góry" na chór i orkiestrę, 2006
Muzyka na 21 instrumentów i perkusję, 2007, wyk. Aukso, Warszawska Jesień 2007
One minute Valse, 2009
kameralne:
Quartettino na 4 rogi, 1950, wyk. Bydgoszcz 1950, J. Brejza, A. Lepich, M. Bieniarz, A. Przybyła, wyd. 1974 Agencja Autorska
5 miniatur na skrzypce i fortepian, 1955
6 miniatur na klarnet i fortepian, 1957, wyk. Warszawa 28 II 1958, klarnet L. Kurkiewicz, fortepian J. Lefeld
Trio na flet, gitarę i perkusję, 1960, wyk. Palermo 22 V 1960, flet S. Gazzelloni, gitara A. Company, perkusja L. Torrembruno, wyd. 1962 PWM
Canto per complesso da camera, 1961, wyk. Darmstadt 4 IX 1961, Internationales Kranichstein Kammerensemble, dyryg. B. Maderna, wyd. 1970 PWM/Moeck
Selection I na 4 wykonawców jazzowych, 1962, wyk. Warszawa 27 X 1962, gitara J. Sidorenko, klarnet J. Ptaszyn-Wróblewski, saksofon altowy Z. Namysłowski, saksofon tenorowy M. Urbaniak, wyd. 1965 PWM
Pezzo na flet i fortepian, 1962, wyk. Wenecja 23 IV 1962, flet S. Gazzelloni, fortepian F. Rzewski, wyd. 1967 PWM
Kwintet na instrumenty dęte, 1964, wyk. IX Warszawska Jesień 26 IX 1965, Kwintet Instrumentów Dętych FN, flet J. Chudyba, obój J. Banaszek, klarnet A. Szulc, fagot K. Pinkowski, róg E. Golnik, wyd. 1966 PWM
A battere na altówkę, wiolonczelę, gitarę, klawesyn i perkusję, 1966, wyk. X Warszawska Jesień 20 IX 1966, zespół kameralny Prisma, Kopenhaga, dyryg. T. Vetö, wyd. 1968 PWM/Moeck
Pour quatre na klarnet, puzon, wiolonczelę i fortepian, 1968, wyk. Londyn 22 II 1968, „Warsztat Muzyczny”, wyd. 1969 PWM
Gry muzyczne dla 5 wykonawców, 1973 (utwór zamówiony przez Radio Norweskie i Rikskonserter Oslo), prawyk. 22 IX 1974 XVIII Warszawska Jesień, wyk. Den Norske Blasekvintett, wyd. Kraków 1984 PWM
Sceny liryczne/Lyrische Szenen na 9 instrumentów, 1986, wyk. Norymberga 16 XI 1986, Ars Nova, dyryg. W. Heiner, wyd. 1989 Moeck
Tlaloc na klawesyn i perkusję, 1987, wyk. Lizbona 8 V 1987, klawesyn E. Chojnacka, perkusja S. Gualda, wyd. 1995 Moeck
Ptaki, 8 utworów na klarnet, wiolonczelę i fortepian, 1989, wyk. Kopenhaga 18 IV 1989, Den Fynske Trio
Motu proprio, 4 utwory na fagot i fortepian, 1992, wyk. Amsterdam 9 V 1992, fagot S. Liedtke, fortepian K. Bakker, wyd. 1992 Brevis
Sonant na kwartet puzonowy, 1992
Mijikyo na zespół instr. japońskich, 1996
Sekstet na kwintet dęty i fortepian, 1998, wyk. Warszawa 2000
Zmienne struktury na klarnet, puzon, fortepian i wiolonczelę, 2000
[I] Kwartet smyczkowy, 2002, wyk. Warszawskie Spotkania Muzyczne 2002
Wilanowskie pejzaże na flet i kwartet smyczkowy, 2002, wyk. Festiwal „La Chanterelle”, Zamek Gołuchów, 2002
II Kwartet smyczkowy, 2008, wyk. festiwal Prawykonań, Katowice 2009
Partita na organy i (lub) klawesyn, 2009
Czarne słońce na sekstet perkusyjny, 2010, wyk. Les Percussions de Strasbourg Warszawska Jesień 2010=
Chorea polonica na 4 viole da gamba, 2011
III Kwartet smyczkowy, 2013
solowe:
Romans i toccata na harfę, 1951, wyk. Praga 1953
4 preludia na fortepian, 1952
Monochromia na obój, 1964, wyd. 1967 PWM
Mellan H och Fiss, 1971, wyk. Sztokholm 14 XII 1971
Morton Feldman in memoriam na flet solo, 1988, wyk. Warszawa 16 V 1988, flet E. Blum
Bucolica na flet, 1989, wyk. Warszawa 5 VI 1990, flet E. Gajewska, wyd. 1994 Moeck
Cadenze e arie na gitarę, 1989, wyk. Warszawa 16 V 1990, gitara K. Celiński, wyd. 1990 Rossberg Musikalien
3 etiudy rytmiczne na fortepian, 1990, wyk. XXXVIII Warszawska Jesień 21 IX 1995, fortepian M.K. Harvey
Pianolinel, wersja na MIDI-pianolę, 1991, wyk. Haga 1991
Wokalno-instrumentalne:
Sny o potędze na sopran, harfę i smyczki, sł. L. Staff, 1948
Harfa Eola na sopran i 4 instrumentalistów, 1973, wyk. Bonn 1 XII 1974, sopran S. Osten, gitara K. Böttner, flet R. Clemencič, organy elektryczne P. Eötvös, perkusja Ch. Caskel, wyd. 1981 PWM/Moeck
7 haiku na głos żeński i 5 instrumentów, sł. M. Bashō, 1993, wyk. XXXVII Warszawska Jesień 17 IX 1994, sopran E. Towarnicka, obój S. Malikowski, klarnet E. Skubis, flet prosty J. Urbaniak, harfa A. Sikorzak-Olek
Trzy pieśni niemieckie, sł. J. von Eichendorff, D. Grünbeinm na baryton i gitarę, 1997
Madrygały polskie na sopran i zespół instrumentów dawnych do tekstów poetów staropolskich, 2004, wyk. 2005 Warszawa
Elektroniczne:
Muzyka wiosenna/Spring Music na flet, obój, skrzypce, syntezator i taśmę, 1978, wyk. Buffalo 7 V 1978, flet R. Dick, obój N. Post, skrzypce W. Knittel, syntezator K. Knittel, wyd. 1979 PWM/Moeck
Pełnia lata na klarnet, fortepian, wiolonczelę i dźwięki elektroniczne, 1979, wyk. Stuttgart 9 XI 1979, „Warsztat Muzyczny”, wyd. 1980 Moeck
Pieśń jesienna na klawesyn i taśmę, 1981, wyk. Dortmund 18 IV 1981, klawesyn E. Chojnacka
Podróż zimowa/Winterreise na flet, obój, klarnet, skrzypce, wiolonczelę i taśmę, 1995, wyk. Warszawa 12 V 1995, flet E. Gajewska, obój M. Pędziałek, klarnet P. Mykietyn, klawesyn M. Honma-Aoke, skrzypce K. Bąkowski, wiolonczela J. Rekść-Raubo
na taśmę:
Etiuda na jedno uderzenie w talerz na taśmę, 1959, wyk. IV Warszawska Jesień 21 IX 1960, wyd. 1963 PWM
Mikrostruktury na taśmę, 1963, VII Warszawska Jesień 26 IX 1963
Gry dźwiękowe/Klangspiele na 2 taśmy i 4 wykonawców przy pulpitach mikserskich, 1967, wyk. Kolonia 28 IV 1967
ALEA czyli gra struktur aleatorycznych na 1 dźwięku harmonicznym na taśmę, 1970, wyk. XIV Warszawska Jesień 21 IX 1970, wyd. 1975 PWM/Moeck
Eurydice na taśmę, 1970, wyk. Paryż 4 II 1971
Skrzydła/Les ailes na taśmę, 1973, wyk. Bourges VI 1974
Zatarty ślad na taśmę, epitafium, 1982, wyk. Warszawa 15 XII 1982
Textures na taśmę, muzyka komputerowa, 1984
Żywe obrazy w ogrodach w stylu angielskim na syntezator i taśmę, 1986, wyk. Bourges 1986
Antiphonae na taśmę, 1989, wyk. Kōriyama 23 VIII 1989
Pianolinel na taśmę, zob. 3 etiudy rytmiczne na fortepian
Tierra caliente na taśmę, 1992, wyk. Meksyk 30 III 1992
Speculum vitae na taśmę i orkiestrę, 1996, wyk. W.Michniewski, POR, Warszawska Jesień 1996
Jaśniejszy odcień szarości na skrzypce i elektronikę, 2002, wyk,. Warszawska Jesień 2002
Northern Lights (Aurora borealis) na klawesyn i live electronics 1988, wyk. W. Łabanow, Warszawska Jesień 2002
Teatr instrumentalny:
Multiplay na 6 instrumentów dętych blaszanych, 1971, wyk. Umeå 12 II 1971, Stockholm Philharmoniens Brass Ensemble, wyd. 1978 PWM/Moeck
Musical Games na kwintet dęty lub dowolny zestaw 5 przenośnych instrumentów, 1973, wyk. Oslo 21 V 1974, Den Norske Blåsekvintett, wyd. 1974 PWM/Moeck
Promenada I i II na klarnet, puzon, wiolonczelę i 2 syntezatory, 1973, wyk. Warszawa 12 XI 1973, „Warsztat Muzyczny”
***
muzyka do 4 filmów fabularnych w latach 1958–67
22 filmów krótkometrażowych, dokumentalnych i oświatowych w latach 1956–73
51 filmów animowanych w latach 1958–77
muzyka teatralna
Prace:
Uwagi o muzyce ludowej Podhala, „Muzyka” 1953 nr 5–6, 7–8, 11–12, 1954 nr 1–2
Góralski i zbójnicki, Kraków 1956
Instrumenty perkusyjne we współczesnej orkiestrze, Kraków 1963, wyd. nowe Kraków 1981, przekł. węgierski Budapeszt 1967, niemiecki Moguncja 1968, rosyjski Kijów 1971
Muzyka elektroniczna, Kraków 1989, wyd. nowe 2002
Leksykon współczesnej perkusji, Kraków 1999
