Kittel, Johann Christian

Kittel [k´ytel] Johann Christian, *18 II 1732 Erfurt, †17 IV 1809 Erfurt, niemiecki organista, kompozytor, nauczyciel i teoretyk. Młodość spędził w Erfurcie, gdzie uczęszczał do miejskiego gimnazjum. Muzyki uczył się u miejscowego organisty J. Adlunga. W 1748 wyjechał do Lipska i został uczniem J.S. Bacha. Wyróżniany przez mistrza, pomagał mu jako akompaniator. Po śmierci Bacha działał od 1751 jako organista i pedagog w Langensalza. W 1752 poślubił Dorotę F. Frohmer. W 1756 został organistą w Barfüsserkirche w Erfurcie, a od 1762 – w Predigerkirche. W Erfurcie pozostał do końca życia, z rzadka jedynie podejmując podróże koncertowe. W 1800 udał się do Hamburga, gdzie spędził cały rok, koncertując i przygotowując Neues Choralbuch für Schleswig-Holstein. Kittel cieszył się sławą organisty wirtuoza, znany był również jako znakomity improwizator. W Erfurcie na jego koncertach bywali m.in.: J.W. Goethe, J.G. Herder i Ch.M. Wieland. Sława ściągała do niego także wielu uczniów (K.G. Umbreit, J.W. Hässler).

Kittel był jednym z ostatnich uczniów Bacha. Odegrał historyczną rolę jako organista i nauczyciel podtrzymujący tradycję organistowską swego mistrza. Podstawowe wskazówki dla organistów przedstawił w pracy Der angehende praktische Organist, która – obok traktatów J.J. Quantza, C.Ph.E. Bacha, F.W. Marpurga i L. Mozarta – była jednym z najszerzej wykorzystywanych dzieł dydaktycznych tego czasu. Zgodnie z poglądami J.S. Bacha, za najważniejszy cel muzyki uważał Kittel budzenie, rozwijanie i podtrzymywanie uczuć religijnych w sercach słuchaczy. Twierdził, że uczuciom emfatycznym najlepiej odpowiadają proste, niewielkie formy, dobrze komponujące się z praktyką liturgiczną. Główny zrąb jego twórczości stanowią krótkie utwory charakterystyczne. Pisał także większe kompozycje organowe, np. podwójne wariacje chorałowe nawiązujące stylistycznie do Bacha. W późniejszych latach Kittel odbiegł od tradycji bachowskiej i swoich własnych poglądów teoretycznych, zbliżając się do kręgu klasyków wiedeńskich.

Literatura: A. Dreetz Johann Christian Kittel der letzte Bachschüler, Lipsk 1932 (zawiera wykaz rękopisów Kittla); K.G. Fellerer Beiträge zur Choralbegleitung in der Orgelmusik des 18./19. Jahrhunderts, Strasburg 1932 oraz Studien zur Orgelmusik des ausgehenden 18. und frühen 19. Jahrhunderts, Kassel 1932; R. Sietz Die Orgelkompositionen des Schülerkreises um J.S. Bach, „Bach-Jahrbuch” XXXII, 1935; G. Fock Zur Biographie des Bachschülers Johann Christian Kittel, „Bach-Jahrbuch” XLIX, 1962.