Kilpinen, Yryö

Kilpinen [kzil~] Yryö Henrik, *4 II 1892 Helsinki, †2 V 1959 Helsinki, fiński kompozytor. Studia w Helsinkach (1908–09, 1911–12, 1916–17) w zakresie gry na fortepianie, a następnie kompozycji (prywatnie u T. Kuuli), uzupełniał w latach 1910–11 w Wiedniu u R. Heubergera i J. Hoffmanna oraz w Berlinie od 1913 do 1914 u P. Juona i O. Taubmanna. Po ukończeniu edukacji osiadł na stałe w Helsinkach i podjął żywą działalność kompozytorską, utrzymując się jako nauczyciel gry na fortepianie i korepetytor zespołów. Pisywał także krytyki muzyczne. Z początkiem lat 20. jego pieśni zyskały szeroki rozgłos i w 1925 Kilpinen otrzymał stypendium państwowe, które w 1935 zostało zamienione na dożywotnią pensję. Odtąd Kilpinen poświęcił się wyłącznie kompozycji. W 1942 otrzymał tytuł profesora, a w 1948 został wybrany członkiem Akademii Fińskiej.

Twórczość Kilpinena jest zjawiskiem w muzyce XX w. odosobnionym, gdyż obejmuje niemal wyłącznie pieśni. Kilpinen bowiem był przedstawicielem drugiego pokolenia narodowej szkoły fińskiej, której hasła można uznać za replikę romantycznych nurtów narodowych w muzyce europejskiej. Pieśni Kilpinena należą do szczytowych osiągnięć fińskiej liryki wokalnej. Romantyczny rys osobowości twórczej Kilpinena ujawnia jednak tylko dobór tekstów, zrazu zamykający się w kręgu poetów fińskiego odrodzenia narodowego, później obejmujący także poezję skandynawską i niemiecką. Znać w nim skłonność do podejmowania podstawowych wątków egzystencji (Lieder der Liebe, Lieder um den Tod), a także inspirację poetyckimi, często połączonymi z apoteozą opisami krajobrazu (Pieśni fieldów, Hochgebirgswinter). Natomiast język muzyczny pieśni Kilpinena jest daleki od postromantycznej konwencji, jedynie w początkowym okresie wykazuje pewne zbieżności ze stylem H. Wolfa. Dojrzałe utwory Kilpinena są w istocie artystycznym opracowaniem elementów fińskiego folkloru, w którym przetrwało wiele cech archaicznych. Stąd obecność w muzyce Kilpinena stałych zwrotów skalowych, wykorzystujących interwały kwarty, kwinty, septymy i nony, co w konsekwencji nadaje melodyce i harmonice rysy modalne, uderzające swą odrębnością. Problematyka metrorytmiczna pieśni Kilpinena kształtuje się w ścisłej zależności od starannej i przemyślanej deklamacji, pozostającej w strukturalnym kontrapunkcie wobec ostinatowego zwykle akompaniamentu. W budowie fraz zaznacza się typowe dla fińskiej muzyki nieokresowe formułowanie przebiegów.

Walory tematyki i odrębność języka muzycznego, odbieranego jednak głównie w kategoriach egzotyki, przyczyniły się do zainteresowania twórczością Kilpinena, zwłaszcza w latach 30., także poza granicami Finlandii. Szczególną popularnością cieszyły się Pieśni fieldów i utwory do tekstów niemieckich. Nie bez znaczenia był tu fakt, że apogeum twórczości Kilpinena przypadło krótko po wycofaniu się Sibeliusa z czynnego życia artystycznego. W swoim czasie licznie wydawane (m.in. przez B & H, Hansena i rodzimych wydawców) pieśni Kilpinena znane są dziś niemal wyłącznie w Finlandii, a wiele z nich pozostaje jeszcze w rękopisach. Mimo to jego pozycja jako czołowego twórcy fińskiej pieśni solowej jest niezaprzeczalna.

Literatura: W. Legge The Songs of Yryö Kilpinen, Londyn 1936; T. Karila Sanat ja sävelet Yryö Kilpinen. Koskenniemi-lauluissa (‘słowa i dźwięk w pieśniach Yryö Kilpinena do tekstów Koskenniemi’), Hameenlinna 1956; T. Karila Vesimaisemat Jean Sibeliuksen, Oskar Merikannon ja Yryö Kilpinen yksinlaulujen melodiikassa (‘pejzaże wodne w melodyce pieśni Sibeliusa, Merikanto i Yryö Kilpinena’), Helsinki 1959; T. Karila Yryö Kilpinen, Borgå 1964.