Kiepura Jan Wiktor, *16 V 1902 Sosnowiec, †15 VIII 1966 Harrison (Nowy Jork), polski śpiewak operowy, tenor. Jego ojciec Franciszek Kiepura był piekarzem w Sosnowcu. Jan Kiepura brał za młodu aktywny udział w walkach o wolność Śląska jako członek Polskiej Organizacji Wojskowej oraz uczestnik I powstania śląskiego. Zgodnie z wolą rodziców studiował na uniwersytecie w Warszawie; równocześnie jednak uczył się śpiewu u W. Brzezińskiego, a przez pewien okres pobierał też lekcje u T. Leliwy. W 1923 wystąpił po raz pierwszy na publicznym koncercie w sali kina „Sfinks” w Sosnowcu. W 1924 E. Młynarski zaangażował go do opery w Warszawie, gdzie młody adept śpiewał zrazu skromne, epizodyczne partie (Góral w III akcie Halki Moniuszki), autentyczny zaś debiut operowy święcił we Lwowie 15 I 1925, kreując tytułową rolę w Fauście Gounoda. W 1926 wyjechał do Wiednia, gdzie młodym śpiewakiem zainteresowali się dyrektor Staatsoper F. Schalk oraz primadonna M. Jeritza; Jan Kiepura był jej partnerem w Tosce Pucciniego 22 IX 1926 na scenie Staatsoper, co stało się jego debiutem zagranicznym. Przez 3 następne miesiące śpiewał w Wiedniu, Berlinie, Brnie, Pradze i Budapeszcie, a w II 1927 – w Royal Albert Hall w Londynie. W 1928 wziął udział w premierze Das Wunder der Heliane E.W. Korngolda w Staatsoper (z L. Lehmann jako partnerką). W 1928 rolą Kalafa (Turandot Pucciniego) debiutował w mediolańskiej La Scali, gdzie następnie śpiewał partię Cavaradossiego i wziął udział w prapremierze opery F. Lattuady Le preciose ridicole pod dyrekcją A. Toscaniniego. Ponownie wystąpił w La Scali w 1931 jako Kawaler des Grieux w Manon Masseneta pod dyrekcją V. de Sabaty. Był to początek wielkiej kariery polskiego śpiewaka, który począł święcić tryumfy także w innych słynnych teatrach, jak Staatsoper w Berlinie, Opéra w Paryżu, Covent Garden w Londynie, Teatro Colón w Buenos Aires. 10 II 1938 debiutował rolą Rudolfa w Cyganerii Pucciniego w Metropolitan Opera House w Nowym Jorku, gdzie następnie śpiewał także Don Joségo w Carmen Bizeta oraz Księcia Mantui w Rigoletcie Verdiego, która to rola stała się jedną z najświetniejszych jego kreacji. W 1930 rozpoczął też współpracę z niemieckimi, a potem amerykańskimi i innymi europejskimi wytwórniami filmowymi, występując z powodzeniem w 12 filmach, m.in.: Neapol, śpiewające miasto (reż. C. Gallone, 1930), Pieśń nocy (reż. A. Litvak, 1932), Dla ciebie śpiewam (reż. C. Gallone, 1934), Czar cyganerii (reż. G. v. Bolvary, 1937) czy Valse brillante (reż. J. Boyer, 1949); w dwóch ostatnich grał wespół z poślubioną w 1937 śpiewaczką i aktorką filmową M. Eggerth. Stał się jednym z pierwszych europejskich idoli kina dźwiękowego. W Metropolitan Opera House Jan Kiepura występował także w 1939 oraz w sezonie 1941/42. W 1944 przeniósł się do jednego z teatrów na Broadwayu, gdzie oboje z M. Eggerth przez cały rok z wielkim powodzeniem odtwarzali główne role w Wesołej wdówce Lehára; z tym przedstawieniem gościli również w innych miastach Stanów Zjednoczonych oraz – już po II wojnie światowej – w Anglii, we Francji, we Włoszech i w Niemczech (spektakl przygotowany był w 4 wersjach językowych). W 1958 i 1959 Jan Kiepura odwiedził Polskę, występując z koncertami m.in. w Warszawie i Krakowie. Ostatni raz wystąpił publicznie 13 VIII 1966 na polonijnym koncercie w Portchester (Stany Zjednoczone). W dwa dni później zmarł nagle na atak serca w swej rezydencji koło Nowego Jorku. Ciało jego, zgodnie z ostatnią wolą artysty, przewiezione zostało do Polski i pochowane w Alei Zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Od 1967 odbywa się w Krynicy doroczny Festiwal Arii i Pieśni im. J. Kiepury.
Jan Kiepura przeszedł do historii jako najpopularniejszy z polskich śpiewaków XX wieku. Obdarzony tenorowym głosem wyjątkowej piękności, potrafił w wyniku usilnej pracy doprowadzić swą technikę wokalną do granic mistrzostwa. Dysponował też wyśmienitymi warunkami zewnętrznymi, a ponadto porywał słuchaczy żywiołowym temperamentem oraz udzielającą się widowni radością życia.
W latach 30. nagrał dla wytwórni płyt Odeon/Parlophon kilka arii operowych, dwa duety z Toski z L. Lehmann, La danza Rossiniego oraz wiele piosenek filmowych; w 1939 utrwalone zostało także przedstawienie Rigoletta w Metropolitan Opera House z udziałem Jana Kiepury w roli księcia, wydane w płytowej serii «The Golden Age of the Opera»; w 1992 i 1993 angielska firma Pearl wydała dwie płyty CD zawierające, obok znanych wcześniej pozycji, arie i pieśni włączone do filmów muzycznych z udziałem Kiepury (m.in. z Traviaty, Wertera i Turandot), niepublikowane wcześniej amerykańskie nagrania z lat wojny oraz kilka polskich pieśni utrwalonych podczas występów w 1938 w Warszawie.
Literatura: R. Hernicz [R. Haber] Mózg i krtań. Opowieść o Janie Kiepurze, Wiedeń 1931; A. Rogalski Jan Kiepura, król śpiewaków, Warszawa 1933; J. Ramage Jan Kiepura, Paryż 1968; J. Waldorff Jan Kiepura, Kraków 1974; J. Zieliński Chłopak z Sosnowca. Szkice do portretu, Katowice 1987; W. Panek Jan Kiepura, Warszawa 1992.
