logotypes-ue_ENG

Kienzl, Wilhelm

Biogram i literatura

Kienzl [ki:ncl] Wilhelm, *17 I 1857 Waizenkirchen, †19 X 1941 Wiedeń, austriacki kompozytor i dyrygent. W 1874 studiował historię muzyki u F. von Hauseggera i kompozycję u W. Mayera (W. Rémy’ego) na uniwersytecie w Grazu, w 1876 na uniwersytecie w Pradze u J. Krejčiego, w 1877 na uniwersytecie w Lipsku i u F. Liszta w Weimarze, następnie J. Rheinbergera w Monachium i E. Hanslicka na uniwersytecie w Wiedniu, gdzie w 1879 otrzymał tytuł doktora filozofii. W 1879 przebywał w Bayreuth, a następnie do 1883 odbywał jako pianista podróże koncertowe po Europie razem ze skrzypkiem R. Sahlą i śpiewaczką A. Orgeni. W latach 1883–84 był dyrygentem niemieckiej opery w Amsterdamie. W 1886 objął przewodnictwo Steiermärkischer Musikverein w Grazu. W 1889 był dyrygentem teatru miejskiego w Hamburgu, a następnie do 1893 dyrektor dworskiej opery w Monachium. W 1897 osiadł ponownie w Grazu. W 1917 przeniósł się do Wiednia. W 1936 ze względów zdrowotnych przestał komponować.

W dorobku kompozytorskim Kienzla dominuje muzyka wokalno-instrumentalna; liczne pieśni i chóry bliskie są utworom A. Jensena, muzyka sceniczna – najbardziej znacząca – wykazuje wpływy Webera, Lortzinga i Wagnera. Kienzl jest przedstawicielem tzw. Volksoper, która, opierając się na tematyce ludowo-historycznej, w rodzajowych scenach ożywiała rodzime tradycje, wykorzystując elementy folkloru (Der Evangelimann, Dialektopera Das Testament). Romantyczna prostota i uczuciowość łączą się w operach Kienzla z elementami weryzmu; przeniósł on także na grunt ludowy opery niektóre z rozwiązań dramatycznych Wagnera, np. technikę motywów przewodnich (Der Kuhreigen). Mimo eklektycznej techniki dźwiękowej Kienzl odniósł duży sukces operą Der Evangelimann, wystawianą wielokrotnie na różnych scenach. O jej powodzeniu zadecydowały łatwo uchwytna, liryczna melodyka, barwna orkiestracja i wzruszające, sentymentalne libretto. Muzyka instrumentalna Kienzla wzorowana głównie na twórczości R. Schumanna (kameralna, miniatury fortepianowe) nie zdobyła popularności. Uznaniem cieszyły się natomiast jego pisma, szczególnie praca o Wagnerze.

Literatura: O. Wessely Wilhelm Kienzl und Adolf Jensen, „Oberösterreichischer Kulturbericht” 1948; K. Trambauer Wilhelm Kienzls Opernstoffe, dysertacja uniwersytetu w Wiedniu, Wiedeń 1950; H. Sittner Kienzl Rosegger. Eine Künstlerfreundschaft, Zurych 1953; H. Sittner Wilhelm Kienzl, «Grosse Österreicher» X, 1957; C. Ottner Das Wort Tonproblem in den Klavierliedern Wilhelm Kienzls, Wiedeń 1974.

Kompozycje

Instrumentalne:

orkiestrowe i kameralne, m.in. 3 kwartety smyczkowe

utwory fortepianowe

Wokalne, m.in.:

10 zbiorów pieśni na chór męski a cappella

Deutsch-Österreich, hymn narodowy na chór mieszany lub męski

pieśni na chór żeński

Wokalno-instrumentalne, m.in.:

3 Albumblätter na głos i fortepian

4 japanische Lieder na głos i fortepian

9 Lieder im Volkston na głos i fortepian

Fasching na tenor, baryton, bas, chór męski i orkiestrę do sł. O.J. Bierbauma

cykle na głos i fortepian, m.in. do sł. F. Rückerta

kilkanaście zbiorów pieśni na głos i fortepian

pieśni na chór męski i orkiestrę

Sceniczne:

Urvasi, opera, libretto A. Gödel wg Kalidasy 1884, wyst. Drezno 1886

Heilmar der Narr, opera, libretto kompozytor, 1891, wyst. Monachium 1892

Der Evangelimann, opera, libretto kompozytor wg L.F. Meissnera, 1894, wyst. Berlin 1895

Don Quixote, opera, libretto kompozytor, 1897, wyst. Berlin 1898

In Knecht Ruprechts Werkstatt, opera, libretto H. Voigt, 1907, wyst. Graz 1907

Der Kuhreigen, opera, libretto R. Batka wg R.H. Bartscha, 1911, wyst. Wiedeń 1911

Das Testament, opera, libretto kompozytor, 1916, wyst. Wiedeń 1916

Hassan der Schwärmer, opera, libretto H. Bauer, 1921, wyst. Chemnitz 1925

Sanctissimum, opera, libretto H. Bauer, 1922, wyst. Wiedeń 1925

Hans Kipfel, opera, libretto H. Bauer, 1926, wyst. Wiedeń 1926

melodramaty

Prace:

Die musikalische Deklamation, dysertacja uniwersytetu w Wiedniu 1879, Lipsk 1880

Miszellen, Lipsk 1886

Richard Wagner. Die Gesamtkunst des XIX. Jahrhunderts, Monachium 1904, 2. wyd. 1908

Aus Kunst und Leben, 2. wyd. Berlin 1904

Im Konzert, Berlin 1908

Betrachtungen und Erinnerungen, Berlin 1909

Meine Lebenswanderung. Erlebtes, Erschautes, Stuttgart 1926