Kania Emanuel, *26 III 1827 Uszyce (k. Opola), †16 III 1887 Warszawa, polski pianista i kompozytor. Muzyki uczył się u ojca, a następnie w latach 1938?–45 u K. Schnabla (fortepian) i J.F. Wolfa (organy) we Wrocławiu. W 1850 we Wrocławiu wystąpił po raz pierwszy publicznie. W latach 1850–52 przebywał w Berlinie, gdzie uczył muzyki, koncertował oraz wydał pierwsze utwory. Występował też jako pianista w Hamburgu, Lipsku i Wrocławiu. W końcu w 1853 osiadł w Warszawie, gdzie podjął aktywną działalność koncertową. W 1857 i 1861 wyjeżdżał do Paryża, gdzie studiował u E. Wolfa i w 1861 wystąpił publicznie w Sali Erarda. Ponadto koncertował w wielu miastach Polski, Niemiec, Belgii i Rosji. W latach 1869–73 uczył gry na fortepianie w Instytucie Muzycznym, który opuścił na skutek nieporozumień z dyrekcją, a od 1873 do końca życia przebywał w Instytucie Aleksandryjsko-Maryjskim Wychowania Panien w Warszawie. Od 1857 był recenzentem i sprawozdawcą muzycznym w „Ruchu Muzycznym”, następnie w „Gazecie Muzycznej i Teatralnej” i „Tygodniku Ilustrowanym”; w latach 1870–80 był stałym sprawozdawcą muzycznym w „Kurierze Codziennym”, a w 1885–87 krytykiem muzycznym w „Kłosach”.
Większość utworów Kani stanowią miniatury fortepianowe, cieszące się w swoim czasie znacznym powodzeniem. Kompozytor operuje w nich środkami właściwymi dla muzyki wczesnoromantycznej. Szereg z nich z uwagi na prostą fakturę mogło należeć do repertuaru muzykowania domowego. Niektóre mają charakter bardziej wirtuozowski (etiudy, Grande polonaise op. 17), ale zastosowane w nich środki nie wykraczają poza proste pochody gamowe, pasaże, podwójne dźwięki, występujące już u kompozytorów tworzących w stylu brillant. Również jego Koncert fortepianowy (prawdopodobnie skomponowana tylko I część) reprezentuje typ koncertu brillant zarówno pod względem formy, jak i zastosowanych środków, a orkiestra nie wykracza poza klasyczną obsadę. Do ciekawszych kompozycji Kani należą Trio g-moll i Sonata a-moll z klasyczną budową cyklu, formą poszczególnych części oraz relacjami tonalnymi. Sonata jest jedną z nielicznych polskich sonat wiolonczelowych tego okresu. W I części oba tematy wykazują powiązania motywiczne, typowe już dla muzyki okresu romantyzmu. Żaden z większych utworów Kani nie został wydany (rękopis w BJ). Kania był cenionym pedagogiem fortepianowym oraz sprawozdawcą muzycznym. Poza recenzjami publikował w warszawskich pismach artykuły o muzyce, w których kładł nacisk na znaczenie twórczości rodzimej.
Literatura: „Echo Muzyczne” 1887, nr 182 (nekrolog); W. Baluch Emanuel Kania. Warszawski artysta muzyk ze Śląska Opolskiego. Kronika życia i działalności muzycznej, „Kwartalnik Opolski” VII, 1961; K. i R. Sucheccy Polska sonata wiolonczelowa. Próba charakterystyki, «Zeszyty Naukowe PWSM Gdańsk» XI, 1972; Z. Kościów Emanuel Kania, Kraków 1995.
Instrumentalne:
Trio g-moll na skrzypce, wiolonczelę i fortepian, 1867, wyk. Warszawa 1867, rkp. BJ
Sonata a-moll na wiolonczelę i fortepian, 1867, rkp. BJ
Allegro symphonique op. 23, rkp. BJ
3 polonezy na orkiestrę, rkp. BJ
Koncert fortepianowy e-moll, cz. I, rkp. BJ
Sérénade na wiolonczelę i fortepian op. 9, wyd. Heinrichshofen, wersja na fortepian pt. Zadumki wieczorne op. 9, wyd. Warszawa b.r. Gebethner i Wollf
Romans na wiolonczelę i fortepian op. 15, wyd. Berlin b.r. Trautwein
Fantaisie op. 5 na fortepian, wyd. Berlin b.r. Trautwein
etiudy na fortepian – 3 z op. 6, wyd. Warszawa b.r. Gebethner i Wollf, Moguncja b.r. Schott; 2 z op. 14, wyd. Moguncja b.r. Schott; 2 z op. 22, wyd. Lipsk b.r. Hofmeister; es-moll op. 21, rkp. BJ; Etude de concert op. 31, wyd. Lipsk b.r. Hofmeister
Scherzo op. 30 na fortepian, wyd. Lipsk b.r. Hofmeister
2 barkarole na fortepian, druga op. 32, wyd. Lipsk b.r. Hofmeister
Andantino-impromptu op. 33 na fortepian, wyd. Lipsk b.r. Hofmeister
nokturny, w tym op. 44, wyd. Warszawa
2 impromptus op. 52 na fortepian, rkp. BJ
liczne tańce na fortepian, m.in. Mazurki op. 13, wyd. Moguncja; Mazurek h-moll op. 29, wyd. Warszawa
Grande polonaise op. 17 na fortepian, wyd. Lipsk b.r. Hofmeister
La résignation op. 41, polonez na fortepian, wyd. Warszawa b.r. Hoesick
Krakowiak op. 15 na 4 ręce na fortepian, wyd. Warszawa b.r. Gebethner i Wollf
Krakowiak op. 28 na fortepian, wyd. Warszawa i Offenbach b.r. André
Graziosa op. 7, polka na fortepian, wyd. Warszawa b.r. Gebethner i Wollf i Moguncja b.r. Schott
Grande polka brillante op. 10, wyd. Lipsk b.r. Hofmeister
walce na fortepian, m.in. 4 valses de salon – 2 z op. 21, wyd. Lipsk b.r. Hofmeister; op. 26 i op. 39, wyd. Warszawa b.r. Gebethner i Wollf; valse-scherzo La Coquette op. 38, wyd. Offenbach b.r. André
24 preludia na fortepian op. 34, rkp. 7 utworów BJ
Arabeska na fortepian op. 45, rkp. BJ
romanse o tytułach programowych na fortepian
kaprysy o tytułach programowych na fortepian
miniatury o tytułach programowych na fortepian
transkrypcje utworów Kanii i innych kompozytorów na fortepian
Wokalne:
Veni Creator na męski kwartet wokalny, 1864, rkp. BJ
Ave Maria, wersja na 2 głosy i na 4 głosy, rkp. BJ
Psalm XCIII na chór mieszany a cappella, sł. J. Kochanowski, rkp. BJ
Wokalno-instrumentalne:
kilkanaście pieśni na głos i fortepian do sł. A. Mickiewicza, J. Chodźki, W. Wolskiego, W. Pola, B. Zaleskiego, T. Lenartowicza, K. Brodzińskiego, R. Kucza, W. Syrokomli, a także do tłum. J.W. Goethego i H. Heinego, wyd. Warszawa
Sceniczne:
Werbel domowy, komedioopera, libretto J. Gregorowicz, wyst. Warszawa 30 I 1861, rkp. BJ
Pedagogiczne:
100 miniatur dla młodych uczniów i uczennic op. 51 na fortepian, rkp. BJ
Melodische Studien op. 54 na fortepian, rkp. BJ
Dwie studje w formie fugi op. 55 na fortepian, zachowana jedna fuga, rkp. BJ
Inne:
zachowane w BJ szkice i fragm. utworów fortepianowych, 6 scenicznych, 7 religijnych i Koncertu fortepianowego F-dur
