Kamieński, Łucjan

Kamieński Łucjan, *7 1 1885 Gniezno, †29 VII 1964 Toruń, polski muzykolog i kompozytor. W latach 1903–09 studiował w Hochschule für Musik w Berlinie u M. Brucha i R. Kahna (kompozycję) oraz na uniwersytecie muzykologię u H. Kretzschmara i J. Wolfa; w 1910 uzyskał stopień doktora. Kamieński jeszcze w latach studiów, działając w kołach robotniczych Berlina, wydał swoje pierwsze opus 60 Arbeitslieder. W latach 1909–18 mieszkał w Królewcu, gdzie był redaktorem działu muzycznego „Königsberger Allgemeine Zeitung”. W 1919 był dyrektorem operetki objazdowej w Poznaniu, w 1920 wicedyrektorem Akademii Muzycznej. W 1922 został profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem katedry muzykologii UAM, w 1936 profesorem zwyczajnym, w latach 1938–39 dziekanem Wydziału Humanistycznego. W 1928 zorganizował i był prezesem Polskiego Towarzystwa Muzykologicznego, w 1930 założył przy katedrze muzykologii w Poznaniu pierwsze w Polsce archiwum fonograficzne; zgromadził nagrania z dwóch ekspedycji kaszubskich (1932, 1935), śląskiej (1937) oraz wędrówek po Wielkopolsce, Pomorzu, Kujawach, Pieninach. Archiwum (ok. 4 tys. nagrań) zaginęło w czasie wojny, zachowały się jedynie transkrypcje opublikowane (1936) w tomie pieśni ludowych z Kaszub Południowych. Do uczniów Kamieńskiego należeli M. Kwiek, Z. Latoszewski, K. Pałubicki, J. i M. Sobiescy, L. Witkowski. W 1939 aresztowany przez gestapo pod zarzutem działalności antyniemieckiej, został w końcu XI zwolniony na skutek interwencji żony (niemieckiej śpiewaczki Lindy Harder, z którą ożenił się w 1913). Podczas okupacji niemieckiej pracował jako archiwista w Bibliotece im. Raczyńskich w Poznaniu. W 1941 podpisał volkslistę, za co we IX 1946 sąd PRL skazał go na 3 lata więzienia i utratę mienia; już w X został ułaskawiony, a w 1960 sąd zarządził zatarcie skazania. W latach 1949–57 był nauczycielem PŚSM w Toruniu. Odsunięty od instytucji akademickich, pozbawiony możliwości badań zespołowych, próbował pracować samotnie (w latach 50. nagrał 150 płyt miękkich na Kaszubach), w końcu jednak zwrócił się ku kompozycji. Dorobek kompozytorski Kamieńskiego sprzed 1939 w większości zaginął (m.in. cała twórczość symfoniczna, utwory sceniczne).

Kamieński był w Polsce głównym przedstawicielem muzykologii porównawczej; uważał, że będzie się ona ekspansywnie rozwijać, wchłonie historię muzyki i że zajmie wybitniejszą niż historia muzyki artystyczną pozycję w ramach muzykologii europejskiej. Pieśni ludowe badał Kamieński jako całości logomeliczne, niechętny metodom (np. Bartóka) klasyfikacji samych melodii. Przemiany pierwotnej polskiej pentatoniki w skalę durową tłumaczył wpływami skandynawskiej „kultury bazunowej” (Monografia pieśni zmówionej, 1935). W diafonii pienińskiej dopatrywał się średniowiecznych źródeł. Uwypuklał wpływ instrumentów dudowych na melodykę śpiewów. Dużą rolę przypisywał manierom wykonawczym, np. tempo rubato. Do skrajności doprowadził szczegółowość transkrypcji z nagrań melodii ludowych. Rozstrzygnięcie tego, co jest normą, a co pozostaje przypadkowe w nagraniu, co jest ludowe i rodzime w śpiewanym repertuarze, pozostawiał przyszłym badaczom. Wypracował nowoczesne metody dokumentacji folkloru muzycznego, oddziałał na następne pokolenia folklorystów w Polsce; jego bezpośrednimi kontynuatorami byli J. i M. Sobiescy.

Literatura: T.Z. Kassern Łucjan Kamieński, „Dziennik Polski” z 16 XII 1934; L. Bielawski, wstęp do J. i M. Sobiescy Polska muzyka ludowa i jej problemy, Kraków 1973; T. Nowakowski Profesor doktor Łucjan Kamieński, „Zeszyt Naukowy Poznańskiego Towarzystwa Muzycznego im. H. Wieniawskiego”, Poznań 1974; J. Tatarska Łucjan Kamieński 1885–1965, „Ruch Muzyczny” 1986 nr 1.