Kalomiris Manolis, *26 (14) XII 1883 Smyrna, †3 IV 1962 Ateny, grecki kompozytor, pedagog i pisarz muzyczny. W latach 1894–99 studiował grę na fortepianie u T. Xanthopoulosa w Atenach, od 1899 do 1900 u S. Spanoudi w Konstantynopolu, w latach 1901–06 kontynuował studia w konserwatorium w Wiedniu pod kierunkiem W. Raucha i A. Sturma (fortepian), H. Gradenera (teoria i kompozycja) oraz E. Mandyczewskiego (historia muzyki).Od 1906 do 1910 pracował jako profesor fortepianu w szkole muzycznej w Charkowie. W 1910 powrócił do Aten, gdzie w konserwatorium prowadził klasę fortepianu, harmonii i kontrapunktu (1911–19). Założył w tym mieście 2 konserwatoria: w 1919 — Ellinikón Odeion (Konserwatoriium Helleńskie), którym kierował do 1926, a w 1926 — Ethnikón Odeion (Konserwatorium Narodowe); był jego dyrektorem do 1948. W 1924 przebywał w Paryżu, wykładając muzykę grecką na Sorbonie. W sezonie 1944/45 pełnił funkcję naczelnego dyrektora Ethnikí Lirikí Skiní (Opera Narodowa) w Atenach. Ponadto w latach 1918–20, 1922–37 był inspektorem generalnym greckich zespołów wojskowych, w 1936–45 i 1947–57 prezesem, a w 1958 honorowym prezesem związku kompozytorów greckich. Do 1957 publikował artykuły muzyczne w czasopiśmie „Ethnos”. W 1919 otrzymał Państwową Nagrodę Nauki i Sztuki, w 1945 został wybrany członkiem Akademii Ateńskiej.
Kalomiris jest głównym przedstawicielem greckiej szkoły narodowej. Znaczący wpływ na jego twórczość wywarła znajomość greckiej muzyki ludowej oraz kontakt z rosyjską szkołą narodową podczas kilkuletniego pobytu w Rosji; wspomnienia z tego okresu zawarł Kalomiris w autobiografii („Nea Hestia” 1944–45 nr 35/36). W swoich kompozycjach, które cechuje silna ekspresja i pomysłowa orkiestracja, łączy elementy greckiej muzyki ludowej, orientalną chromatykę z harmoniką i formami muzyki zachodnioeuropejskiej. Trzon dorobku Kalomirisa stanowią dramaty muzyczne; kompozytor nawiązuje w nich do twórczości Wagnera. Jego opera O protomástoras oparta na narodowych legendach zapoczątkowała rozwój współczesnej opery greckiej. Wśród różnorodnych form komponowanych przez Kalomirisa dominują pieśni; teksty A. Sikelianosa, K. Hatzopoulosa, D. Solomosa, K. Palamasa i innych podkreślają narodowy charakter twórczości Kalomirisa. Ze szczególnym upodobaniem sięgał kompozytor po utwory swojego przyjaciela K. Palamasa, w których poeta wzywa do odrodzenia kultury narodowej, wprowadzając język ludowy i opiewając świetną przeszłość Grecji. Poezja przenika także do twórczości kameralnej (np. Kwintet na głos żeński i kwintet fortepianowy, 1912) i symfonicznej kompozytora. Na podkreślenie zasługuje wkład Kalomirisa w rozwój szkolnictwa muzycznego w Grecji. Kierując przez 30 lat konserwatorium w Atenach, opracował komplet podstawowych podręczników, obejmujący teorię muzyki (3 t., 1923,1932, 1935), kontrapunkt (1937), instrumentację (1957), szkołę gry na fortepianie (1922), zbiór ćwiczeń melodycznych (1935), a ponadto 10 zbiorów pieśni chóralnych do użytku szkolnego (1914–56).
Literatura: Manolis Kalomiris, Ateny 1932; F. Anojanakis Katálogos érgon Manolis Kalomiris 1883–1962, Ateny 1964.
Instrumentalne:
orkiestrowe:
suita z opery To dhachtilídhi tis mánas b.r.
Romeiki, suita, 1907, zrewid. 1910, 1936
I Symfonia na chór i orkiestrę, 1920, zrewid. 1937, 1952
Rapsodia na fortepian i orkiestrę, 1925, instrumentacja G. Pierne
Nisjótikes zoghrafiés (‘obrazy z wysp’) na skrzypce i orkiestrę, 1928, zrewid. 1939
II Symfonia na chór i orkiestrę, sł. J. Richepin, tłum. Z. Papantoniou, 1931
Koncert fortepianowy 1935, oprac. na 2 fortepiany
Tryptyk symfoniczny 1937, zrewid. 1940
Minás o rebelos (‘korsarz i Minas’), poemat symfoniczny wg K. Bastiasa, 1940
III Symfonia na recytatora i orkiestrę, sł. K. Palamas, 1955
Concertino na skrzypce i małą orkiestrę, 1955, oprac. na skrzypce i fortepian
kameralne:
Kwartet na flet, rożek angielski, altówkę i harfę, 1921, zrewid. 1954
Trio na skrzypce, wiolonczelę i fortepian, 1921
Sonata na skrzypce i fortepian, 1948
forepianowe:
Anatolikí zoghrafiá (‘obraz orientalny’) 1902
Ja ta elinópula (‘dla rodowitych Greków’), 3 zeszyty, 1905–49
I Ballada e-moll 1905, zrewid. 1933
II Ballada As-dur 1905
III Ballada es-moll 1906, zrewid. 1958
Nokturn 1906, zrewid. 1908
Patinadha (serenada) 1907
Preludium i fuga na 2 fortepiany, 1908
2 rapsodie 1921
5 preludiów 1939
Wokalno-instrumentalne:
ponad 60 pieśni na głos i fortepian do słów własnych (3 pieśni, 1902, 8 pieśni, 1904–09), M. Malakassisa, A. Pallisa, K. Palamasa, K. Hatzopoulosa i innych poetów greckich
opracowania pieśni ludowych
Kwintet na głos żeński i kwintet fortepianowy, sł. L. Mavilis, 1912
zbiór 13 pieśni Kiklos ton tetrastíchon (‘cykl czterowierszy’) na głos i altówkę, sł. K. Palamas, 1943
Kápja loghakiá (‘pewne słówka’) na głos, klarnet i harfę, sł. K. Palamas, 1943
na głos i orkiestrę, m.in.:
Jámvi kie anapésti (‘jamby i anapesty’), sł. K. Palamas, cz. I: 10 pieśni, 1918–25, zrewid. 1943, cz. II: Majovótana (‘magiczne zioła’), 8 pieśni, 1912
St’Osíju Luka to monastiri (‘w klasztorze św. Łukasza’), na recytatora i orkiestrę, sł. A. Sikełianos, 1940
Stis traghudhístras téchnis ta palátia (‘w pałacach śpiewającej muzy’), na recytatora, flet i orkiestrę smyczkową, sł. K. Palamas, 1943, zrewid. 1946
I katastrofí ton psarón (‘katastrofa rybaków’), na recytatora i orkiestrę, sł. D. Solomos, 1949?
Apó ti zoí kie tus kaimús tu Kapetán Lira (‘życie i niedole kapitana Lira’), na recytatora, sopran, sopran lub mezzosopran, tenor, baryton i orkiestrę, sł. kompozytor, 1941–43, zrewid. 1946, 1956–57
***
liczne utwory na chór a cappella lub z fortepianem, na chór i orkiestrę oraz na głosy solowe chór i orkiestrę
Sceniczne:
opery:
O protomástoras (‘budowniczy’), libretto N. Kazantzakis, 1915, wyst. Ateny 1916, zrewid. 1929, 1940
To dhachtilídhi tis mánas (‘pierścionek matki’), libretto Y. Kambyssis, 1917, wyst. Ateny 1917, zrewid. 1939
Anatolí (‘jutrzenka’), libretto Y. Kambyssis, 1945, wyst. Ateny 1945, zrewid. 1948
Ta ksotiká nerá (‘egzotyczne wody’), libretto W. Pezopoulou wg The Shadowy Waters W.B. Yeatsa, 1950, wyst. Ateny 1951, zrewid. 1952
Konstantínos o Paleólogos, libretto N. Kazantzakis, 1961, wyst. Ateny 1962
***
balet O thánatos tis andrioménis (‘śmierć mężnej kobiety’) 1943–45, wyst. Ateny 1945
muzyka sceniczna
