Kajanus, Robert

Kajanus [k'a~] Robert, *2 XII 1856 Helsinki, †6 VII 1933 Helsinki, fiński kompozytor i dyrygent. Początkowo uczył się u R. Faltina (kompozycja) i G. Niemanna (skrzypce) w Helsinkach; w latach 1877–79 studiował w konserwatorium w Lipsku u C. Reineckego (kompozycja), H. Richtera (dyrygentura) i S. Jadassohna (teoria), ponadto od 1879 do 1880 doskonalił się w sztuce kompozytorskiej u J. Svendsena w Paryżu. Po wyjeżdzie Svendsena Kajanus udał się ponownie do Niemiec, gdzie przebywał do 1882, głównie w Lipsku i Dreźnie. Z tego czasu pochodzą jego pierwsze znaczące kompozycje orkiestrowe — Kullervo i I Rapsodia fińska. W 1882 Kajanus założył w Helsinkach towarzystwo orkiestrowe znane kolejno jako: Helsingin Orkesteriyhdistys (1882–85), Helsingin Filharmoninen Orkesteri (1895–1914) i Helsingin Kaupunginorkesteri (‘orkiestra miasta Helsinki’, 1914–32), na którego czele stał jako dyrygent i dyrektor artystyczny przez cały czas jego istnienia. Dla potrzeb tego zespołu zorganizował w 1885 szkołę muzyczną, kształcącą przyszłych jego członków. Mimo olbrzymich trudności, a wyłącznie dzięki energii Kajanusa, orkiestra dawała regularne koncerty złożone z arcydzieł muzycznych literatury europejskiej, także wokalno-orkiestrowych (w 1888 fińska premiera IX Symfonii Beethovena), dzieł samego Kajanusa, od 1892 — również Sibeliusa, z którym się Kajanus zaprzyjaźnił i u którego zamówił utwór symfoniczny (En Saga 1892). W ostatnich latach ubiegłego stulecia Kajanus podjął wraz z zespołem tournée koncertowe po krajach północnej Europy, zakończone występem na światowej wystawie w Paryżu (1900). Kajanus oddawał się również pracy pedagogicznej; w latach 1897–1926 był dyrektorem wydziału muzycznego na uniwersytecie w Helsinkach, gdzie prowadził klasę dyrygentury i teorii (od 1908 jako profesor). Ustanowił też wiele prywatnych stypendiów dla fińskich muzyków. W 1916 został członkiem dyrekcji opery w Helsinkach, w 1917 objął funkcję prezesa powołanego przezeń do życia związku fińskich kompozytorów (Suomen Säveltaiteilijain), a od 1918 był przewodniczącym komisji muzycznej fińskiego rządu; wszystkie te funkcje pełnił do końca życia. Aktywny do ostatnich chwil, dokonał w latach 1930–33 w Londynie szeregu nagrań niektórych symfonii, poematów symfonicznych i innych dzieł orkiestrowych Sibeliusa z London Symphony Orchestra.

W dziejach kultury muzycznej Finlandii znaczenie wielorakiej aktywności artystycznej Kajanusa jest fundamentalne. Zajął on poczesne miejsce w będącym in statu nascendi kręgu fińskiej elity kulturalnej, przede wszystkim jako symfonik. Stało się tak głównie przez sam fakt tworzenia przezeń większych form muzyki orkiestrowej i wokalno-instrumentalnej o narodowej tematyce i na dobrym poziomie warsztatu kompozytorskiego, gdyż liczba owych dzieł nie była pokaźna, ich stylistyka zawisła w dużej mierze od obiegowych już wówczas późnoromantycznych środków wyrazu, a problematyka formalna zawężała się do podejmowania tzw. gatunków swobodnych (poemat, rapsodia). Kajanus utorował drogę Sibeliusowi, który już w swym pierwszym większym dziele (symfonia Kullervo) podjął temat uprzednio dostrzeżony i opracowany przez Kajanusa. Przełomowe znaczenie dla fińskiej kultury muzycznej miało stworzenie przez Kajanusa w 1882 pierwszej stałej orkiestry symfonicznej w Helsinkach. Konsekwentna polityka repertuarowa w działalności koncertowej oraz założenie szkoły kształcącej instrumentalistów świadczą, iż Kajanus systematycznie realizował hasło odrodzenia fińskiej sztuki narodowej. Patronując początkom kariery Sibeliusa, Kajanus nie przestał być gorącym propagatorem jego twórczości w latach, gdy został już przezeń zdystansowany jako kompozytor. Wielkie walory charakteru, głęboko odczuty patriotyzm i sukcesy na niwie organizatorskiej przyniosły mu olbrzymi autorytet w całej Finlandii.

Literatura: S. Kajanus Självbiografiska anteckningar (‘zapiski autobiograficzne’), Helsinki 1936; Y. Suomalainen Robert Kajanus. Hänen elämänsä ja toimintansa (‘Robert Kajanus. Życie i twórczość’), Helsinki 1952.