Jooss [jo:s] Kurt, *12 I 1901 Wasseralfingen, †22 V 1979 Heilbronn, niemiecki tancerz, choreograf i pedagog. W latach 1920–21 kształcił się w konserwatorium w Stuttgarcie, gdzie spotkał R. v. Labana, z którym w latach 1922–23 pracował w Mannheimie i Hamburgu. W latach 1924–25 był baletmistrzem w Münster, gdzie utworzył tzw. Nową Scenę Taneczną (Neue Tanzbühne) we współpracy z estońską tancerką (swą przyszłą żoną) Aino Siimolą, tancerzem S. Leederem, kompozytorem F. Cohenem i scenografem H. Heckrothem. W tym zespole powstały pierwsze jego balety: Ein persisches Märchen (muz. E. Wellesz, 1924), Der Dämon (muz. P. Hindemith, 1925), Die Brautfahrt (muz. J.Ph. Rameau i F. Couperin, 1925), Tragödie (muz. F. Cohen, 1926), Kaschemme (muz. F. Cohen, 1926) i in. Po dodatkowych studiach tańca klasycznego w Wiedniu i Paryżu od 1927 kierował wydziałem tanecznym w Folkwangschule w Essen, z którego wywodził się Folkwang Tanztheater, utworzony w 1928 przez Joossa. W latach 1930–33 był baletmistrzem teatru w Essen, gdzie jego zespół pracował p.n. Folkwang Tanzbühne; tam powstał w 1932 najwybitniejszy jego balet Zielony stół (Der grüne Tisch, muz. F. Cohen) o wyraźnie politycznej, antywojennej wymowie, nagrodzony w 1932 złotym medalem na Konkursie Choreografii w Paryżu. W 1933 wyemigrował do Anglii wraz ze swoim zespołem, który działał tam do 1947 p.n. Ballets Jooss (z siedzibą w Dartington, a w czasie wojny w Cambridge), odbywając liczne tournées po Europie (1934 i 1937 w Polsce), Ameryce Północnej i Południowej. W 1948 pracował jako choreograf w Santiago de Chile. W latach 1949–68 znów prowadził wydział taneczny w Essen, gdzie wznowił też działalność swojego zespołu p.n. Folkwang Tanztheater; współpracował również z innymi zespołami niemieckimi i zagranicznymi. Pod koniec życia realizował już tylko swoje dawne balety na scenach całego świata, przy współpracy córki i asystentki Anny Markard-Jooss. Jako wybitnego reprezentanta pantomimy baletowej zapraszano go także do realizacji choreografii w inscenizacjach oper i oratoriów barokowych: The Fairy Quenn (muz. H. Purcell, Essen 1959), Castor e Pollux (muz. J.Ph. Rameau, Essen 1962), Dido and Aeneas (muz. H. Purcell, Essen 1966), Rappresentazione di anima e di corpo (muz. E. de’Cavalieri, Salzburg 1966), Belshazzar (muz. G.F. Händel, Genewa 1972), Acis and Galatea (muz. G.F. Händel, Salzburg 1972).
Jooss był prekursorem współczesnego teatru tańca. Jako pierwszy dążył do syntezy tańca nowoczesnego, klasycznego i pantomimy w bardzo teatralnych, ekspresyjnych formach choreograficznych. Dużą wagę przywiązywał do wyrazistości tańca, charakteryzacji i gry aktorskiej tancerzy. Sięgał do współczesnej tematyki społecznej i politycznej, pomijanej dotychczas przez choreografów. Jego balety odznaczały się wielką siłą wyrazu; były prezentowane z zasady na tle czarnych kotar i w bardzo umownej scenografii, ale przy intensywnym oświetleniu. Był najwybitniejszym przedstawicielem ekspresjonizmu w tańcu, a jego twórczość wywarła duży wpływ na rozwój współczesnej sztuki choreograficznej.
Literatura: A.V. Coton The New Ballet. Kurt Jooss and his Work, London 1946; A. i H. Markard Jooss. Dokumentation, Köln 1985; P. Stöckemann Etwas ganz Neues muß nun entstehen. Kurt Jooss und das Tanztheater, München 2001.
Drosselbart, muz. W.A. Mozart, 1929
Zimmer Nr. 13, muz. F. Cohen, 1929
Suite 1929, muz. F. Cohen, 1929
Pavane auf den Tod einer Infantin (Pawana na śmierć infantki), muz. M. Ravel, 1929
Petrouchka (Pietruszka), muz. I. Strawiński, 1930
Gaukelei, muz. F. Cohen, 1930; Le bal, muz. V. Rieti, 1930
Polowetzer Tänze (Tańce połowieckie), muz. A. Borodin, 1930
Coppélia, muz. L. Delibes, 1931
Die Geschichte vom Soldaten (Historia żołnierza), muz. I. Strawiński, 1931
Der verlorene Sohn (Syn marnotrawny), muz. S. Prokofiew, 1931
Pulcinella, muz. I. Strawiński, 1932
Der Grüne Tisch (Zielony stół), muz. F. Cohen, 1932 (wyst. pol.: Teatr Wielki, Łódź, 1972; Teatr Wielki – Opera Narodowa (Polski Balet Narodowy), Warszawa, 2014)
Großstadt (Wielkie miasto), muz. A. Tansman, 1932
Ein Ball in Alt-Wien, muz. J. Lanner w oprac. F. Cohena, 1933
Seven Heroes, muz. H. Purcell w oprac. F. Cohena, 1933
Persephone (Persefona), muz. I. Strawiński, 1934 (dla zespołu I. Rubinstein)
Ballade, muz. J. Colman, 1935
The Mirror, muz. F. Cohen, 1935
Johann Strauss, To-night!, muz. J. Strauss w opr. F. Cohena, 1935
A Spring Tale, muz. F. Cohen, 1939
Chronica, muz. B. Goldschmidt, 1939
Company at the Manor, muz. L. v. Beethoven, 1943
Pandora, muz. R. Gerhard, 1944
Juventud, muz. G.F. Händel, 1948
Dithyrambus, muz. G.F. Händel, 1951
Colombinade, muz. J. Strauss w opr. A. Montijna, 1951
Weg im Nebel, muz. A. Montijn, 1952
Nachtzug, muz. A. Tansman, 1952
Catulli carmina, muz. C. Orff, 1956
Der Nachmittag eines Fauns (Popołudnie fauna), muz. C. Debussy, 1965