Johannes de Sarto

Johannes de Sarto, duchowny, kanonik i kompozytor działający ok. 1390–1440. Wzmianki na jego temat zawarte są w dokumentach kościoła św. Jana Ewangelisty w Liège, pochodzących z lat 1401, 1404 i 1405. Johannes wymieniony jest w tekście motetu Romanorum rex, przypisywanego prawdopodobnie błędnie Johannesowi Brassartowi. Utwór ten, skomponowany z okazji śmierci Alberta II Habsburskiego (1439), wymienia także „cantores” (Brassart, Adam, Tirion, Martin Galer), którzy przypuszczalnie należeli do kapeli dworskiej zmarłego króla. Być może Johannes był również członkiem tej kapeli.

Utwory Johannesa należą do nurtu łacińskich kompozycji z tekstami liturgicznymi (przeznaczonymi w tym przypadku na Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, Zielone Święta i Boże Narodzenie), z którego wywodzi się jeden z podstawowych typów motetu wczesnorenesansowego, tzw. motet pieśniowy. Cechuje je monotekstowość, struktura dyskantowo-tenorowa ze śpiewnym głosem najwyższym podpartym przez tenor i kontratenor; niekiedy (w dwóch introitach) stosowana jest technika fauxbourdonowa. Pomimo wyraźnego zróżnicowania funkcji głosów (przeciwstawienia wokalnego discantas towarzyszącym głosom niższym) zdarza się, że wszystkie głosy wiązane są wspólnymi motywami przeprowadzonymi imitacyjnie, w czym upatrywać można początków tendencji do równouprawnienia głosów kompozycji i ich wokalizacji. Imitację uznać ponadto trzeba za cechę charakterystyczną techniki kompozytorskiej Johannesa; występuje ona u niego częściej niż w innych dziełach 1 połowy XV w. Złożona rytmika utworów Johannesa świadczy natomiast o nawiązaniu do stylistyki późnośredniowiecznej polifonii.

Literatura: L. Lahaye Inventaire analytique des chartes de la collégiate de Saint-Jean l’Evangéliste à Liège, Bruksela 1921–31; G. de Van A Recently Discovered Source of Early Fifteenth Century Polyphonic Music, „Musica Disciplina” II, 1948; G. de Van An Inventory of Manuscript Bologna, Liceo Musicale, Q 15 (olim 37), „Musica Disciplina” II, 1948; H. Besseler Bourdon und Fauxbourdon, Studien zum Ursprung der niederländischen Musik, Lipsk 1950, 2. wyd. 1974; G. Reaney The Manuscript Oxford Bodleian Library, Canonici mise. 213, „Musica Disciplina” IX, 1955; K.E. Mixter Johannes Brassart. A Biographical and Bibliographical Study, „Musica Disciplina” XVIII, XIX, 1964, 1965; C. Wright Dufay at Cambrai. Discoveries and Revisions, „Journal of the American Musicological Society” XXVIII, 1975 nr 2.