Jirák Karel Boleslav, *28 I 1891 Praga, †30 I 1972 Chicago, czeski kompozytor i dyrygent. Studiował prawo i muzykologię na Uniwersytecie Karola w Pradze, a ponadto kompozycję pod kierunkiem V. Nováka (1909–11) i J.B. Förstera (1911–12) w Wiedniu. Prowadził chór Teatru Miejskiego na Vinohradach, następnie orkiestrę opery w Hamburgu (1915–18), Brnie i Morawskiej Ostrawie (1918–20) oraz chór Hlahol i Czechosłowacką Orkiestrę Filharmoniczną w Pradze (1920–21). W latach 1920–30 wykładowca (od 1922 profesor) kompozycji w konserwatorium w Pradze; jeden ze współzałożycieli Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej (1923); w latach 1930–45 dyrektor muzyczny i dyrygent w czechosłowackim radiu. Koncertował także za granicą, m.in. w latach 30. w Polsce. Od 1947 mieszkał w Chicago i wykładał teorię i kompozycję w Roosevelt College; w latach 1949–67 kierował tam wydziałem teorii.
Styl Jiráka – począwszy od I Symfonii, licznych cyklów pieśni o charakterze lirycznym, przypominającym Mahlera – oscylował między neoromantyzmem a neoklasycyzmem. Nowy etap twórczości został zainicjowany cyklem fortepianowym Na rozhraní, będącym syntezą tradycji muzyki czeskiej (Smetany, Fibicha, Suka, Nováka) i nowych rozwiązań harmoniczno-brzmieniowych. W latach 40. Jirák powrócił do stylu muzyki romantycznej (III Symfonia, Tři poetické polky na fortepian dedykowane pamięci B. Smetany), natomiast w latach 60. i 70. w utworach fortepianowych i organowych zastosował technikę dodekafoniczną. Jako dyrygent propagował muzykę współczesną, był wybitnym odtwórcą muzyki czeskiej w kraju i całej Europie.
Literatura: J. Fiala Skladby K.B. Jirák, Praga 1941; M. Očadlík K.B. Jirák, Praga 1941; H. Tischler Jirák’s Fourth String Quartet, „The Musical Quarterly” XXXVII, 1951; M. Kuna Poslední rozhovor s KB. Jirák, „Hudební Rozhledy” XXV, 1972; H. Tischler K.B. Jirák. A Catalog of His Works, Detroit 1975.
Kompozycje
Instrumentalne:
orkiestrowe:
I Symfonia op. 10, 1916
II Symfonia op. 25, 1924
III Symfonia op. 37, 1938
IV Symfonia „Epizoda ze života umělcova” op. 52, 1945
V Symfonia op. 60, 1949 (nagrodzona na międzynarodowym festiwalu w Edynburgu, 1951)
VI Symfonia op. 90, 1968
Symfonické variace op. 40, 1940
Mládí op. 43, uwertura symfoniczna, 1941
Serenada na małą orkiestrę, op. 69, 1952
Hudba nocí na skrzypce i małą orkiestrę, op. 17, 1918
Koncert fortepianowy op. 55, 1946
Concertino na skrzypce i małą orkiestrę, op. 78, 1957
kameralne:
I Kwartet smyczkowy op. 9, 1915
II Kwartet smyczkowy op. 31, 1927
III Kwartet smyczkowy op. 41, 1940
IV Kwartet smyczkowy op. 63, 1949
V Kwartet smyczkowy op. 67, 1951
VI Kwartet smyczkowy op. 80, 1958
VII Kwartet smyczkowy op. 82, 1960
Divertimento na trio smyczkowe, op. 28, 1925
Kwintet dęty op. 34, 1928
Kwintet fortepianowy op. 50, 1945
sonaty na instrumenty solo z fortepianem, m.in.:
Sonata na skrzypce i fortepian op. 20, 1920
Sonata na altówkę (lub skrzypce) i fortepian op. 26, 1925
Sonata na wiolonczelę i fortepian op. 15, 1918
Sonata na flet (lub skrzypce) i fortepian op. 32, 1927
Sonata na klarnet i fortepian op. 59, 1947
Sonata na róg i fortepian op. 72, 1952
Sonata na obój i fortepian op. 73, 1954
Sonatina na skrzypce i fortepian, op. 56, 1946
Sonatina na klarnet basowy i fortepian, op. 91, 1968
fortepianowe:
Letní noci op. 7, 1914
Suita ve starém slohu op. 21, 1920
Na rozhraní op. 24, 1923
Sonata op. 30, 1926
Sonata op. 63, 1950
Tři poetické polky 1944
Dvanáct skladeb pro děti op. 62, 1950
Pět miniatur op. 75, 1954
Čtyři skladby na prawą rękę, op. 92, ok. 1970
organowe:
Pět malých preludií a fug op. 77, 1957
Suita op. 86, 1964
Passacaglia a fuga op. 94, 1971
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
Tři písně op. 1, cykl pieśni, sł. V. Dyk, 1910
Lyrické intermezzo op. 4, cykl pieśni, sł. H. Heine, 1913
Tragikomedie op. 6, cykl pieśni, sł. H. Heine, 1914, orkiestracja 1915
Třináct prostých písní op. 13, cykl pieśni, teksty z Des Knaben Wunderhorn, 1917, orkiestracja 1940
Večer a duše op. 23, cykl pieśni, sł. O. Fischer, 1921
Usmíření op. 38, cykl pieśni, sł. J. Seifert, F.X. Šalda, A. Puszkin i inni, 1940
Milodějné kvítí op. 46, cykl pieśni, sł. Z. Spilka, 1943
Pět vlasteneckých zpěvů op. 53, cykl pieśni, F. Šrámek, Z. Spilka i inni, 1945
Písně samoty op. 57, cykl pieśni, sł. K. Toman, F. Halas i inni, 1946
2 zbiory czeskich pieśni ludowych z terenu Czech, Moraw i Śląska z towarzyszeniem fortepianu, op. 79, 1957, i op. 81, 1958
Vesna op. 88, cykl pieśni, sł. J. Seifert, 1965
Hlasy přírody na chór męski, op. 5, 1913
Žalm XXIII na chór mieszany i orkiestrę, op. 19, 1919
Krásna zem na chór męski, op. 54, 1946
Requiem na głosy solowe, chór i orkiestrę, op. 70, 1952
In memoriam na chór męski, op. 93, 1971
Sceniczne:
Apollonius z Tyany op. 3, opera, libr. J. Karásek z Lvovic, 1913, wyst. pt. Žena a Bůh Brno 1928
muzyka teatralna
Prace:
Nauka o hudebních formach, Praga 1922, 5. wyd. 1946
Z. Fibich, Ostrawa 1947
W.A. Mozart, Ostrawa 1948
J. Heřman, Ostrawa 1949
A. Dvořák, Nowy Jork 1961
liczne artykuły, eseje
