Jean Charlier de Gerson [żan szarlj’Ɛ de żers’ą], Jean G., Jehan G., Johannes G., zw. „doctor christianissimus”, *14 XII 1363 Gerson-lès-Barby (k. Rethel, arcybiskupstwo Reims), †12 VII 1429 Lyon, francuski teolog, filozof, mistyk, mówca, reformator kościoła i poeta.
W latach 1377–81 uczył się w Collège de Navarre, który ukończył, uzyskując licence ès lettres. W latach 1382–92 studiował teologię i filozofię na uniwersytecie w Paryżu, gdzie w 1392 otrzymał stopień doktora teologii. W latach 1387–88 prowadził na Sorbonie wykłady z egzegezy biblii, w latach 1395–97 i 1403–18 zajmował tamże stanowisko profesora i kanclerza. Oprócz funkcji uniwersyteckich pełnił obowiązki kościelne i uprawiał działalność polityczną. W latach 1397–1401 piastował urząd dziekana kościoła St-Donatien w Brugii, powierzony mu przez Filipa Śmiałego, księcia Burgundii; w 1403 był kanonikiem katedry Notre Dame w Paryżu, w 1404 sprawował opiekę nad tamtejszym chórem, a w 1408 objął parafię St-Jean-de-Greve w Paryżu. Czynnie uczestniczył w soborze w Pizie (1408–09) i Konstancji (1414–18). Jego powiązania polityczne z Janem Nieustraszonym, księciem Burgundii, zmusiły go do emigracji z Francji; w latach 1418–19 przebywał na dworze ks. Bawarii Albrechta III, w Rattenbergu, i ks. Austrii Fryderyka IV w Melk. W 1419 przyjechał do Francji, ale nie mógł powrócić do Paryża. Ostatnie lata życia spędził w klasztorze kolegiaty St-Paul w Lyonie.
Spuścizna Jeana obejmuje ok. 60 pism, głównie o tematyce teologicznej, filozoficznej, pedagogicznej i politycznej, utwory poetyckie, 87 listów, teksty mszy i oficjów ku czci św. Józefa, traktaty muzyczne: Tres tractatus de canticis, zawierający De canticorum originali ratione (powstały przed 1426), De canticordo (przed 1423) i De canticis (między 1424 a 1426), oraz Carmen de laude musicae (uważany niekiedy za drugą część De canticis). W wydaniu jednego z tekstów egzegetycznych, Collectorium super Magnificat (1425, wyd. Esslingen 1473), w którym Jean zebrał 12 tractus i przypisał znaczenie moralne nutom wyrażonym sylabami sol, fa, mi, re, ut oraz samogłoskom a, e, i, o, u, znajduje się jeden z najwcześniejszych przykładów druku muzycznego, a jego Doctrina pro pueris ecclesie parisiensis zawiera instrukcje praktyczne dla kierownika chóru Notre Dame.
Traktaty Jeana poświęcone muzyce należą do średniowiecznego nurtu pism mistyczno-spekulatywnych; zawarte w nich poglądy świadczą o nawiązaniu do tradycji Boecjusza, Izydora z Sewilli, ojców kościoła oraz wykazują zbieżności z pismami Bernarda z Clairvaux i Hugona de St-Victor. O ich charakterze świadczy interpretacja pojęcia canticum, przedstawiona w Tres tractatus de canticis. Według Jeana canticum odzwierciedla harmonię wszechświata, a zarazem dzieło boskiego stworzenia i przybiera trzy postacie: w sferze zmysłów ma formę „canticum animale vel sensuale”, które dostrzegane jest za pomocą słuchu, wzroku i dotyku, w sferze refleksji rozumowej – „canticum intelectuale vel rationale”, a w sferze wiary – „canticum divinale vel morale”. Muzyka słyszalna obejmuje muzykę wokalną oraz muzykę realizowaną przez liczne wymienione przez Jeana instrumenty dęte, strunowe i perkusyjne. Taki podział muzyki słyszalnej odpowiada wyraźnie klasyfikacji Izydora z Sewilli (De musica, rozdz. 4–8). Inne elementy tradycyjnej myśli teoretycznej, zwłaszcza ojców kościoła i Boecjusza, dostrzec można w Carmen de laude musicae, w którym Jean koncentruje się na omówieniu zagadnień pochodzenia i działania muzyki. Doctrina pro pueris ecclesie parisiensis zdradza zainteresowanie Jeana pedagogiką muzyczną i daje wgląd w ówczesną praktykę wykonawczą muzyki kościelnej.
Literatura: J. G. von Engelhardt De Gersonio mystico, Erlangen 1823; J. B. l’Ecuy Essay sur la vie de Jean Gerson, Paryż 1832; C. Jourdain Doctrina Jean Gerson de theologia mystica, Paryż 1837; D. Mettenleiter Jean Gerson und seine Zeit, Augsburg 1857; J.B. Schwab Jean Gerson Professor der Theologie und Kanzler der Universität Paris. Eine Monographie, Würzburg 1858; A, Lafontaine Jean Gerson, Paryż 1906; H. Dacremont Jean Gerson, Paryż 1929; A. Thomas Jean de Gerson et l’éducation des dauphins de France, Paryż 1930; A. Combes Jean Gerson, Commentateur dionysien pour l’histoire des courants doctrinaux à l’université de Paris à la fin du XIVe siècle, Paryż 1940; A. Combes Jean de Montreuil et la chancelier Gerson, Paryż 1942; A. Combes Essais sur la critique de Ruysbroeck par Gerson, 2 t., Paryż 1945–48; A. Machabey Remarques sur lexique musical du De canticis de Gerson, „Romania” LXXIX, 1958; C. Page Early 15th-century Instruments in Jean de Gerson’s „Tractatus de canticis”, „Early Music” VI, 1978.
Gerson. Opera omnia, 5 t., wyd. L. Ellies du Pin, Antwerpia 1706, 2. wyd. 1728 (t. 3 zawiera pisma muzyczne)
Gerson. Oeuvres complètes, wyd. P. Glorieux, Paryż 1960–