Logotypy UE

Jaufré Rudel de Blaia

Biogram i literatura

Jaufré Rudel de Blaia [ż’aufrƐ rüd’el~], Jofré R., J. Rudelh, J.R. de Blaja, Bleia, Bleja, prowansalski trubadur, poeta i kompozytor działający ok. 1130–47. Jedna z prowansalskich „vidas” określa go mianem „prince de Blaja”, co nasuwa przypuszczenie, że urodził się w Blaia i należał do rodziny hrabiowskiej, której siedzibą był zamek w Saintonge (k. Bordeaux). Ustalenie przybliżonego okresu aktywności twórczej Jaufrégo umożliwiają informacje zawarte w jego pieśniach, m.in. w Quan lo rossinhols el folhos Jaufré nawoływał do udziału w II wyprawie krzyżowej (1147), w której sam prawdopodobnie brał udział, za czym przemawia wzmianka w pieśni z 1147 Cortezamen voill comensar Marcabru przesłanej „Jaufré Rudel outra mar”. Wspomniana „vida” opisuje historię idealnej miłości Jaufrégo do hrabiny z Trypolisu, niewymienianej w żadnym z tekstów samego Jaufrégo. Bywa ona identyfikowana z Melizandą, córką Raimonda I z Trypolisu (1137–52), z Eleonorą Akwitańską, córką najstarszego trubadura Guilhema IX Akwitańskiego, a nawet z postacią Najświętszej Marii Panny. Istnieją ponadto hipotezy, że wyrażając uczucie uwielbienia poeta nie miał na myśli konkretnej osoby, że przedmiotem jego tęsknoty była Jerozolima, „terra lonhdana” z Quan li rius de la fontana.

Twórczość Jaufrégo rozpoczyna nurt średniowiecznej liryki prowansalskiej i francuskiej, którą cechuje motyw idealnej miłości do dalekiej ukochanej, „amor de lonh”. Motyw ten występuje w trzech jego pieśniach: Lanquan li jorn…, No sap chantar… i Quan li rius…, podczas gdy w trzech innych utworach, m.in. w Quan lo rossinhols…, temat miłosnego uczucia przedstawiony jest w sposób realistyczny. Ukształtowanie formalne melodii uznać natomiast należy za nietypowe dla repertuaru trubadurów. Wszystkie znane opracowania muzyczne pieśni Jaufrégo mają Barform w jej różnych odmianach: Lanquan li jorn… jest jednym z najstarszych przykładów zastosowania struktury tzw. canzony rondowej (ab ab cd b), No sap chantar… i Quan lo rossinhols… mają budowę canzony (ab ab cd), a Quan li rius… ma budowę zbliżoną do lai (a1b1 a1b1 a2b2c). Pierwsza z tych kompozycji zyskała popularność i stała się modelem dla innych utworów. Pierwsza jej strofa była cytowana jeszcze ok. 1200 w słynnym Roman de la Rose ou de Guillaume de Dole, utworze o bardzo szerokim zasięgu oddziaływania, a jej melodię wykorzystał Walther von der Vogelweide w „Palästinalied” Allerest lebe ich mir werde.

Literatura: A. Stimming Der Troubadour Jaufré Rudel. Sein Leben und seine Werke, Kiel 1873 (zawiera wyd. tekstów); E. Manoci Poesie e vita di Jaufré Rudel, Rzym 1903 (zawiera wyd. tekstów); F. Gennrich Grundriss einer Formenlehre des mittelalterlichen Liedes als Grundlage einer musikalischen Formenlehre des Liedes, Halle 1932 (zawiera No sap chantar… i Quan li rius…), przedr. Tybinga 1970; E. Hoepfher Pour l’étude de Jaufré Rudel, „Romania” LXIII, 1937; G. Frank The Distant Love of Jaufré Rudel, „Modern Language Notes” LVII, 1942; L. Spitzer L’amour lontaine de Jaufré Rudel et le sens de la poésie des troubadours, «University of North Carolina Studies in the Romance Languages and Literature» V, Chapell Hill 1944; P. Cravayat Les origines du troubadours Jaufré Rudel, „Romania” LXXXI, 1950; H. Husmann Das Prinzip der Silbenzählung im Lied des zentralen Mittelalters, „Die Musikforschung” VI, 1953 (zawiera Lanquan li jorn…); S. Santangelo L’amore lontano di Jaufré Rudel, „Siculorem Gymnasium”, nowa seria VI, Catania 1953; S. Santangelo Jaufré Rudel Qui non sap esser chantaire, w ks. pam. ku czci A. Monteverdiego, Modena 1959; K. Lewent On a Passage of Jaufré Rudel, „Modern Language Notes” LXXVI, 1961; S. Santangelo Un preteso canto di crociata di Jaufré Rudel, „Siculorum Gymnasium” XV, 1962; H. Brunner Walthers von der Vogelweide Palästinalied als Kontrafaktur, „Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur” XCII, 1963; H. van der Werf The Chansons of the Troubadours and Trouvères. A Study of the Melodies and their Relations to the Poem, Utrecht 1972 (zawiera Lanquan li jorn… z analizą porównawczą).

Kompozycje i edycje

Kompozycje:

7 pieśni, w tym zachowane wraz z opracowaniem muzycznym w chansonnier d’Urfé (ms. f. fr. 22543 z Bibliothèque Nationale w Paryżu):

Lanquan li jorn son lonc en may

No sap chantar qui so non di

Quan li rius de la fontana

Quan lo rossinhols el folhos

***

Lanquan li jorn…, także w chansonnier du Roi (ms. f. fr. 844 z Bibliothèque Nationale w Paryżu) i chansonnier de Saint-Germain (ms. f. fr. 20050 z Bibliothèque Nationale w Paryżu)

 

Edycje:

Les chansons de Jaufré Rudel, wyd. A. Jeanroy, «Les classique français du moyen âge» XV, 1915, 2. wyd. 1924

Troubadours, Trouvères, Minne- und Meistergesang, wyd. F. Gennrich, «Das Musikwerk» II, Kolonia 1951 (zawiera Lanquan li jorn…), tłum. angielskie 1960

Der musikalische Nachlass der Troubadours, wyd. F. Gennrich, «Summa musicae medii aevi» III, IV, XV, 1958–65