Jaufré Rudel de Blaia

Jaufré Rudel de Blaia [ż’a^ufrƐ rüd’el~], Jofré R., J. Rudelh, J.R. de Blaja, Bleia, Bleja, prowansalski trubadur, poeta i kompozytor działający ok. 1130–47. Jedna z prowansalskich „vidas” określa go mianem „prince de Blaja”, co nasuwa przypuszczenie, że urodził się w Blaia i należał do rodziny hrabiowskiej, której siedzibą był zamek w Saintonge (k. Bordeaux). Ustalenie przybliżonego okresu aktywności twórczej Jaufrégo umożliwiają informacje zawarte w jego pieśniach, m.in. w Quan lo rossinhols el folhos Jaufré nawoływał do udziału w II wyprawie krzyżowej (1147), w której sam prawdopodobnie brał udział, za czym przemawia wzmianka w pieśni z 1147 Cortezamen voill comensar Marcabru przesłanej „Jaufré Rudel outra mar”. Wspomniana „vida” opisuje historię idealnej miłości Jaufrégo do hrabiny z Trypolisu, niewymienianej w żadnym z tekstów samego Jaufrégo. Bywa ona identyfikowana z Melizandą, córką Raimonda I z Trypolisu (1137–52), z Eleonorą Akwitańską, córką najstarszego trubadura Guilhema IX Akwitańskiego, a nawet z postacią Najświętszej Marii Panny. Istnieją ponadto hipotezy, że wyrażając uczucie uwielbienia poeta nie miał na myśli konkretnej osoby, że przedmiotem jego tęsknoty była Jerozolima, „terra lonhdana” z Quan li rius de la fontana.

Twórczość Jaufrégo rozpoczyna nurt średniowiecznej liryki prowansalskiej i francuskiej, którą cechuje motyw idealnej miłości do dalekiej ukochanej, „amor de lonh”. Motyw ten występuje w trzech jego pieśniach: Lanquan li jorn…, No sap chantar… i Quan li rius…, podczas gdy w trzech innych utworach, m.in. w Quan lo rossinhols…, temat miłosnego uczucia przedstawiony jest w sposób realistyczny. Ukształtowanie formalne melodii uznać natomiast należy za nietypowe dla repertuaru trubadurów. Wszystkie znane opracowania muzyczne pieśni Jaufrégo mają Barform w jej różnych odmianach: Lanquan li jorn… jest jednym z najstarszych przykładów zastosowania struktury tzw. canzony rondowej (ab ab cd b), No sap chantar… i Quan lo rossinhols… mają budowę canzony (ab ab cd), a Quan li rius… ma budowę zbliżoną do lai (a₁b₁ a₁b₁ a₂b₂c). Pierwsza z tych kompozycji zyskała popularność i stała się modelem dla innych utworów. Pierwsza jej strofa była cytowana jeszcze ok. 1200 w słynnym Roman de la Rose ou de Guillaume de Dole, utworze o bardzo szerokim zasięgu oddziaływania, a jej melodię wykorzystał Walther von der Vogelweide w „Palästinalied” Allerest lebe ich mir werde.

Literatura: A. Stimming Der Troubadour Jaufré Rudel. Sein Leben und seine Werke, Kiel 1873 (zawiera wyd. tekstów); E. Manoci Poesie e vita di Jaufré Rudel, Rzym 1903 (zawiera wyd. tekstów); F. Gennrich Grundriss einer Formenlehre des mittelalterlichen Liedes als Grundlage einer musikalischen Formenlehre des Liedes, Halle 1932 (zawiera No sap chantar… i Quan li rius…), przedr. Tybinga 1970; E. Hoepfher Pour l’étude de Jaufré Rudel, „Romania” LXIII, 1937; G. Frank The Distant Love of Jaufré Rudel, „Modern Language Notes” LVII, 1942; L. Spitzer L’amour lontaine de Jaufré Rudel et le sens de la poésie des troubadours, «University of North Carolina Studies in the Romance Languages and Literature» V, Chapell Hill 1944; P. Cravayat Les origines du troubadours Jaufré Rudel, „Romania” LXXXI, 1950; H. Husmann Das Prinzip der Silbenzählung im Lied des zentralen Mittelalters, „Die Musikforschung” VI, 1953 (zawiera Lanquan li jorn…); S. Santangelo L’amore lontano di Jaufré Rudel, „Siculorem Gymnasium”, nowa seria VI, Catania 1953; S. Santangelo Jaufré Rudel Qui non sap esser chantaire, w ks. pam. ku czci A. Monteverdiego, Modena 1959; K. Lewent On a Passage of Jaufré Rudel, „Modern Language Notes” LXXVI, 1961; S. Santangelo Un preteso canto di crociata di Jaufré Rudel, „Siculorum Gymnasium” XV, 1962; H. Brunner Walthers von der Vogelweide Palästinalied als Kontrafaktur, „Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur” XCII, 1963; H. van der Werf The Chansons of the Troubadours and Trouvères. A Study of the Melodies and their Relations to the Poem, Utrecht 1972 (zawiera Lanquan li jorn… z analizą porównawczą).