Janotha, Natalia

Janotha Natalia Maria Cecylia, *8 VI 1856 Warszawa, †9 VI 1932 Haga, polska pianistka i kompozytorka, córka Juliusza. W dzieciństwie gry na fortepianie uczył ją ojciec; debiutowała w 12. roku życia w Warszawie na koncercie na rzecz budowy pomnika S. Jachowicza, wykonała wówczas Rondo capriccioso Mendelssohna i Au bord d’une source Liszta. Muzykę studiowała w Hochschule für Musik w Berlinie u W. Bargiela (kontrapunkt) i E. Rudorffa (fortepian) oraz w Kolonii u F. Webera (harmonia); studia pianistyczne kontynuowała u K. Schumann. W XII 1874 wykonała jeden z koncertów fortepianowych Mendelssohna w Baden-Baden w obecności cesarzowej Augusty. Następnie koncertowała w Gewandhaus w Lipsku oraz w Bremie, Kolonii, Frankfurcie i Berlinie, występując czasem z J. Joachimem i K. Schumann, a także w Holandii. 22 III 1878 grała w Warszawie, gdzie wykonała po raz pierwszy Koncert G-dur Beethovena z kadencjami K. Schumann. W lecie tego roku wyjechała w zastępstwie chorej K. Schumann do Londynu; grywała w ramach Monday Popular Concerts (z W. Nerudą, A. Piattim, J. Joachimem), na koncertach filharmonicznych i kilkakrotnie na angielskim dworze królewskim. Do 1914 niemal corocznie występowała w St. James’s Hall lub Cristal Palace i odbywała tournées po innych miastach Anglii. Od I 1883 przebywała kilka miesięcy w Krakowie jako gość ks. M. Czartoryskiej, która zapoznała Janothę z tradycją wykonywania dzieł Chopina; obie pianistki wystąpiły razem, wykonując Wariacje na 2 fortepiany Brahmsa. W Krakowie Janotha grała na kilku koncertach Towarzystwa Muzycznego, prezentując m.in. utwory Schumanna. W 1885 została mianowana nadworną pianistką dworu cesarskiego w Berlinie. Ok. 1890 przebywała w Tatrach (weszła m.in. na Gerlach) i wkrótce skomponowała cykl utworów Tatry. W III 1893, po kolejnych triumfach w Szkocji i Anglii, wystąpiła w Rzymie na dworze królowej Małgorzaty oraz w Accademia di Santa Cecilia; swój utwór Ave Maria ofiarowała papieżowi Leonowi XIII. W rok później odznaczono ją dyplomem honorowym Accademia di Santa Cecilia. W VI 1894 wystąpiła w Londynie na rzecz parafii najuboższych dzielnic Londynu, wykonując wraz z J. Śliwińskim i J. Hoffmanem Koncert na 3 fortepiany J.S. Bacha. 17 X tego roku, w rocznicę śmierci F. Chopina, zorganizowała w Londynie koncert z udziałem E. Reszkego i J. Śliwińskiego. Koncert poniósł fiasko finansowe wskutek nieobecności dwóch zapowiedzianych gwiazd: S. Bernhardt i E. Calvé. Janotha nadal jednak brała udział w koncertach poświęconych Chopinowi (na fundusz budowy pomnika w Londynie, ufundowanie tablicy w kościele w Brochowie, obchody 50-lecia śmierci w Paryżu i in.). 24 II 1903 wystąpiła w Filharmonii Warszawskiej, wykonując pod dyrekcją E. Młynarskiego Koncert Es-dur Liszta. Podczas I wojny światowej jako nadworna pianistka dworu cesarskiego w Berlinie została aresztowana i wydalona z Londynu. W 1916 osiadła w Hadze, zaprzestała koncertowania, niekiedy akompaniowała tylko występom tancerki A. Sydow. W repertuarze Janothy znajdowały się następujące utwory: Koncert na 3 klawesyny J.S. Bacha, IV i V Koncert fortepianowy, Sonata e-moll op. 90 i Sonata Kreutzerowska (z J. Joachimem) Beethovena, Wariacje na 2 fortepiany i Tańce węgierskie Brahmsa, Impromptu Fis-dur, Fantazja A-dur na tematy polskie, nokturny, Berceuse i Barkarola Chopina, Koncert Es-dur Liszta, Pieśni bez słów, Rondo capriccioso i Koncert fortepianowy Mendelssohna, Karnawał, Koncert fortepianowy i Kreisleriana Schumanna, Trio fortepianowe Żeleńskiego, drobne utwory Kleszczyńskiego, Paderewskiego, Zarzyckiego, Juliusza Janothy, a także własne kompozycje, m.in. Tatry.

Począwszy od pierwszych koncertów na terenie Niemiec Janotha zyskała sobie miano „królowej fortepianu” i osiągnęła europejską sławę porównywalną z późniejszą karierą I.J. Paderewskiego. Recenzenci zaliczali ją do grona pianistek- poetek, bo – jakkolwiek obdarzona doskonałą techniką (potrafiła z brawurą wykonywać np. utwory Liszta) – zachwycała głębią interpretacji Beethovena, Chopina, a zwłaszcza Schumanna, wiernie stosując wskazówki żony kompozytora. Pianistce dedykowali swe utwory: E. Kania (Walc impromptu op. 49), J. Kleczyński (Myśli ulotne), I.J. Paderewski (Danses polonaises op. 5). Na obfitą twórczość kompozytorską Janothy składają się głównie salonowe, postchopinowskie miniatury fortepianowe; większe znaczenie mają jej przekłady tekstów o Chopinie.

Literatura: J. Kleczyński Występ 12-letniej N. Janothówny, „Bluszcz” 1867 nr 51; Notatki Anny z Oleszczyńskich Janothowej, „Kronika Rodzinna” 1881 s. 622–28, 691–97, 715–21; J. Kleczyński N. Janothówna, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1891 nr 397.