Hogarth [h'ouga:rθ] William, *10 XI 1697 Londyn, †25 X 1764 Londyn, angielski malarz i grafik, zwany „ojcem malarstwa angielskiego”. Mieszkając przez całe życie w Londynie, bystro obserwował realia rejestrowanego na gorąco życia miejskiego. Jego oryginalny talent wyraził się najpełniej w wielkich dydaktyczno-moralizatorskich cyklach, będących rodzajem opowieści w obrazach zrodzonych z ducha krytyki społecznej: A Harlot's Progress (‘kariera kurtyzany’ 1732), A Rake’s Progress (‘kariera rozpustnika’ 1735), Mariage à la mode (‘modne małżeństwo’ 1744-45), Industry and Idleness (‘pracowitość i lenistwo’ 1746–47). Hogarth był przekonany, że sztuka powinna przedstawiać życie, a prezentowane „tematy, które dają rozrywkę i zarazem udoskonalają umysł, mogą mieć jak największą użyteczność społeczną i trzeba im przeto przyznać najwyższe miejsce” (wg rękopisu zapisków autobiograficznych). Obrazkowe historyjki o nierządnicy, marnotrawcy, modnym małżeństwie i człowieku leniwym — rozpowszechniane masowo głównie za pomocą miedziorytu — przyniosły Hogarthowi wielką sławę i dobrobyt. Narracyjny charakter tych prac wynika z przyjęcia przez artystę postawy „pisarza dramatycznego”, rozwijającego w kolejnych przedstawieniach zasadę „nieskończonej rozmaitości”. W swych obrazach i rycinach Hogarth nie ograniczał się do ukazania jednego momentu opowieści, ale — poprzez liczne detale i aluzje symboliczno-obyczajowe, przez wyeksponowanie przedmiotów wystawionych niejako na pokaz, przez postacie i ich gesty — starał się przybliżyć i objaśnić widzowi główny wątek dzieła. Komponując obrazy na zasadach dramaturgicznych, z bardzo umiejętnie wyważonymi elementami tragedii i farsy, Hogarth wskazywał, że każdy obraz jest dla niego sceną, na której „mężczyźni i kobiety to aktorzy odgrywający pantomimę”.
Tradycja teatru i sztuki dramatycznej była dla Hogartha niezwykle istotna. Jest to tradycja ściśle angielska; obok moralizatorstwa narodził się z niej realizm teatralny, który osiągnął swoje apogeum w sukcesie Opery żebraczej (The Beggar’s Opera 1728) J. Gaya. Burleskowy charakter utworu był niezwykle bliski założeniom estetycznym Hogartha; w latach 1728–30 powstał szereg jego obrazów olejnych, szkiców i rycin ilustrujących sceny słynnej opery. Związki z teatrem, którego Hogarth był wielkim entuzjastą, wyraziły się przez ilustrowanie spektakli, portretowanie aktorów (np. słynnego D. Garricka w roli Ryszarda III, 1745), muzyków (A Rake’s Progress), wokalistów (Mariage à la mode), zespołu chóralnego (A Chorus of Singers 1732), kompozytorów (portret G.F. Händla, 1726) i artystów ulicznych (The Enraged Musician, ‘wściekły muzyk’, 1741). Ostatnia z wymienionych rycin zainspirowała operę balladową (wyst. 1789) S. Arnolda. Ścisła więź Hogartha z teatrem angielskim sięga do czasów najnowszych, tj. do renesansu Opery żebraczej m.in. w twórczości B. Brittena, którego dzieło (1948) wydano z obrazem Hogartha. Najwspanialszymi realizacjami muzycznymi powstałymi według cyklu The Rake’s Progress są opera Żywot rozpustnika I. Strawińskiego (1948–51) oraz balet G. Gordona (wyst. 1935).
Literatura: J. Białostocki Hogarth, Warszawa 1959; F. Antal Hogarth and His Place in European Art, Londyn 1962; William Hogarth. Das graphische Werk, oprac. J. Burke, Wiedeń 1968; R. Paulson William Hogarth, tłum. H. Andrzejewska, Z. Potkowska, Warszawa 1984.
