Hofmannsthal, Hugo von

Hofmannsthal [hof~] Hugo von, *1 II 1874 Wiedeń, †15 VII 1929 Rodaun (k. Wiednia), austriacki poeta, prozaik, dramaturg, librecista. Studiował prawo i romanistykę (1899 doktorat); działalność literacką rozpoczął jeszcze jako gimnazjalista, publikując od 1890 wiersze, utwory dramatyczne i eseje. Hołdował w nich skrajnemu estetyzmowi oraz symbolice śmierci i przemijania (Der Tod des Tizian 1892, Terzinen über Vergänglichkeit 1896). W latach 1900–06 „pragnienie żywej rzeczywistości” skierowało go w stronę dramatów, w których pod powłoką antycznego mitu dał wyraz ekspresji i psychologii życia współczesnego (Elektra 1903, Oedipus und die Sphinx 1905, König Oedipus 1906). Twórczość Hoffmansthala po 1906 była — wg jego własnych słów — „zadośćuczynieniem tradycyjnym wymogom teatru” w rozmaitych przejawach; czerpała impulsy ze średniowiecznego misterium, teatru barokowego i ludowego (Jedermann 1912), pantomimy, baletu i opery. Hofmannsthal był współinicjatorem corocznych (od 1917) festiwali teatralno-muzycznych w Salzburgu (Salzburger Festspiele). Osobnym rozdziałem w twórczości Hofmannsthala jest jego 29-letnia współpraca z R. Straussem. Po paru projektach niezrealizowanych (balet Der Triumph der Zeit 1900, opery — Semiramis wg Calderona 1905, David und Saul wg Rückerta i Dantons Tod wg G. Buchnera 1906) zaowocowała ona serią wspólnych dzieł (Elektra, Rosenkavalier, Ariadne auf Naxos, Die Frau ohne Schatten, Arabella), które stały się odnowieniem niemieckiego teatru operowego po Wagnerze. Od czasu Wesela Figara „nie cieszyła się muzyka takim partnerstwem” (R. Rolland). Niezwykła muzyczność tekstów operowych Hofmannsthala oraz „łagodnie sterujące oddziaływanie poety na muzyka” (W. Schuh) sprawiły, że libretta Hofmannsthala były dla kompozytora nieprzerwanym źródłem inspiracji. Strauss nazywał go „Da Pontem i Scribe’em w jednej osobie” (list do Hofmannsthala z 21 IV 1909), poddawał się jego sugestiom i namowom („obiecuję Panu, że zdejmę z siebie wagnerowski pancerz muzyczny”, list z 1920) oraz wyszedł naprzeciw dążeniom Hofmannsthala do „odzyskania dla niemieckiego teatru muzycznego pogodnie lekkiego elementu mozartowskiego” (M. Mehl).

Edycje: Gesammelte Werke, red. H. Steiner, 14 t., Frankfurt n. Menem 1946–66; R. Strauss, Hugo von Hofmannsthal. Briefwechsel, red. F. i A. Strauss, oprac. W Schuh, Zurych 1952, 2. wyd. 1954.

Literatura: H. Holländer Hugo von Hofmannsthal als Opernlibrettist, „Zeitschrift für Musik” XCVI, 1929; E. Staiger Betrachtungen zum Rosenkavalier, w: Dichtung und Musik, Zurych 1947; E. Wellesz Hofmannsthal and R. Strauss, „Music and Letters” XXXIII, 1952; E. Kuryluk Hugo von Hofmannsthal, w: Wiedeńska apokalipsa, Kraków 1974.