Henderson [h'endersn] James Fletcher, zw. Smack, *18 XII 1898 Cuthbert (Georgia), †29 XII 1952 Nowy Jork, amerykański kompozytor, aranżer i pianista jazzowy.
Mając 6 lat, rozpoczął naukę gry na fortepianie; następnie studiował matematykę i chemię na uniwersytecie w Atlancie. W 1920 przybył do Nowego Jorku, gdzie zetknął się ze środowiskiem jazzowym. W 1922 zaczął pracować jako kierownik muzyczny i doradca wytwórni płytowej Black Swan (pierwsza tego rodzaju firma w całości zarządzana przez Afroamerykanów), akompaniując równocześnie nagrywającym tam wokalistom, m.in. śpiewaczce bluesowej E. Waters. Muzycy współpracujący z Hendersonem w wytwórni weszli w skład jego pierwszej orkiestry, która początkowo była zespołem studyjnym; właściwe jej oblicze ukształtowało się w latach 1923–24. Występy w radiu, nagrania płytowe, a zwłaszcza występy w Roseland Ballroom w Nowym Jorku sprawiły, że orkiestra Hendersona zyskała wkrótce ogromną popularność. W różnych okresach występowali w niej najwybitniejsi muzycy tamtych czasów: L. Armstrong, Tommy Ladnier, Joe Smith, Rex Stewart, Jimmy Harrison, Don Redman, Benny Carter, C. Hawkins, Ben Webster. Po rozwiązaniu zespołu (1934) Henderson zajmował się aranżowaniem dla innych orkiestr, m.in. dla Benny Goodmana. W 1936 zorganizował nowy big-band, w którym grali m.in. Chu Berry, Roy Eldridge, Sid Catlett, a także brat Hendersona — Horace, pianista i aranżer. Zespół ten mimo zmian personalnych utrzymał się do 1939; po jego rozwiązaniu Henderson powrócił do współpracy z orkiestrą Goodmana, gdzie pełnił funkcję pianisty i aranżera. W latach 1948–49 występował ponownie z E. Waters; w 1950, ze względu na pogarszający się stan zdrowia, wycofał się z życia muzycznego.
Znaczenie Hendersona dla rozwoju jazzu wielkoorkiestrowego jest niepodważalne; pewne idee Hendersona w mniej lub bardziej zmodyfikowanej formie można dostrzec nawet wśród zespołów lat 70. Henderson był pierwszym — pomijając próby Jelly Roll Mortona — który w rezultacie stopniowej rozbudowy zespołu uzyskał obsadę typowego big-bandu z ukształtowanymi sekcjami instrumentalnymi. Mimo iż orkiestra Hendersona miała w swoim składzie wybitnych muzyków, początkowo brakowało jej cech stricte jazzowych; wykonywała banalny, zbliżony do muzyki tanecznej repertuar — sam zaś Henderson zyskał miano „czarnego Paula Whitemana”. Duży wpływ na rozwój zespołu miała trwająca ponad rok współpraca z Armstrongiem; niepowtarzalne brzmienie i sposób frazowania Armstronga silnie oddziaływały zarówno na muzyków orkiestry, jak i na jej aranżera Dona Redmana (nagranie Copenhagen 1924). Opracowania Redmana wpłynęły z kolei na styl Benny Cartera — kolejnego aranżera zespołu, jak również na samego Hendersona. W nagraniu King Porter Stomp (1928, nowe wersje: 1932, 1933) można już dostrzec większość wykształconych cech muzyki bigbandowej: operowanie całymi większymi grupami instrumentów, tzw. sekcjami, z wykorzystaniem ich właściwości kolorystycznych; tzw. „head arrangement” — aranżacja z pamięci, polegająca na budowaniu przebieg muzycznego utworu przez cały zespół w trakcie wykonania w oparciu o fragmentaryczny zapis niektórych partii; technika riffowa, rozwinięta później przez orkiestry swingowe, zwłaszcza przez szkołę Kansas City. Nagranie to stało się w latach 30. wzorem dla innych orkiestr.
Henderson zasłynął jako twórca pierwszego big-bandu, wybitny aranżer, prekursor ery swinga; jego błyskotliwe opracowania dla zespołu Goodmana ugruntowały pozycję tego ostatniego jako „króla swinga. Był muzykiem o niezwykłej intuicji, potrafił bezbłędnie wyczuć ducha czasu, przewidzieć kierunek rozwoju muzyki bigbandowej. Nie należał do wybitnych pianistów, był raczej akompaniatorem niż solistą; przy fortepianie zastępował go często brat Horace, podczas gdy sam Henderson pełnił funkcję dyrygenta. Jako kierownikowi zespołu zabrakło mu stanowczości i konsekwencji; ciągłe zmiany personalne pociągające za sobą zmiany w profilu muzycznym orkiestry spowodowały, iż nie osiągnęła ona precyzji big-bandu Jimmie Lunceforda czy indywidualnego stylu Duke’a Ellingtona, jednakże wielu młodych muzyków rozpoczynających karierę u boku Hendersona stało się z czasem wielkimi postaciami w jazzie.
Literatura: W. Allen Hendersoniana, Highland Park (Nowy Jork) 1973.
