Harris, Roy

Harris [hʹærys] Roy, *12 II 1898 Lincoln County (Oklahoma), †1 X 1979 Santa Monica (Kalifornia), amerykański kompozytor. W latach 1919–21 studiował filozofię i ekonomię na University of California w Berkeley. Mając 24 lata, podjął prywatne studia muzyczne u A.G. Farwella, który entuzjastycznie ocenił zdolności kompozytorskie ucznia. Nauczycielami Harrisa byli także M. Altschuler, A. Bliss, Ch. Demarest, F.Ch. Dillon. Już jeden z pierwszych utworów Harrisa Andante na orkiestrę (wykonanie w 1926 pod dyrekcją H. Hansona w Rochester, potem w Nowym Jorku) zyskało uznanie amerykańskiego środowiska muzycznego. Otrzymał stypendium Fundacji Guggenheima, które umożliwiło mu studia w Paryżu, gdzie w latach 1926–28 kształcił się u Nadii Boulanger, ale w zasadzie prowadził samodzielne studia, analizując partytury dawnych mistrzów (Bach, Palestrina, klawesyniści francuscy). W Paryżu odbyły się wykonania jego utworów, m.in. Koncertu na fortepian, klarnet i kwartet smyczkowy. Po powrocie do Stanów Zjednoczonych uzyskał w latach 1930–32 stypendium kompozytorskie ufundowane przez Pasadena Music and Art Association. Wkrótce zdobył sławę głównie dzięki utworom symfonicznym i kameralnym. Dużym powodzeniem cieszyła się jego I Symfonia napisana na zamówienie S. Kusewickiego, a zwłaszcza III Symfonia, uznana przez ówczesną krytykę za najlepszy amerykański utwór symfoniczny. Harris działał jako pedagog na różnych uczelniach: w latach 1932–40 był wykładowcą w Juilliard Graduate School, w 1934–38 w Westminster Choir School w Princeton (New Jersey), w 1940–42 w Cornell University w Ithaca (Nowy Jork), w 1942–48 w Colorado College, w 1948–49 w State College w Logan (Utah), w 1949–51 w George Peabody College for Teachers w Nashville (Tennessee), w 1951–56 w Pennsylvania College for Women w Pittsburghu, w 1956–57 w Southern Illinois University, w 1957–60 w Indiana University, w 1960–61 dyrektorem International Institute of Music przy Inter-American University w San Germán, Puerto Rico, od 1961 do emerytury profesorem University of California. Harris często dyrygował swymi utworami, w 1951 zainicjował Cumberland Summer Festivals w Nashville, w 1952 International Festival of Contemporary Music w Pittsburghu, był jednym z organizatorów International String Congress odbywających się w Oklahomie, a później w Los Angeles. W 1958 Harris odwiedził ZSRR, gdzie prezentowane były jego utwory (m.in. V Symfonia poświęcona „heroicznym zmaganiom wojennym narodu radzieckiego”). Uzyskał wiele odznaczeń, m.in. z National Association of Composers and Conductors oraz doktorat honoris causa Rutgers University.

W latach międzywojennych Harris cieszył się w Stanach Zjednoczonych dużą popularnością wśród publiczności, zaś krytyka muzyczna uznała go za typowo amerykańskiego kompozytora, a to m.in. dzięki eksponowaniu melodyki stylizowanej na wzór popularnych hymnów, pieśni i tańców osadników amerykańskich i kowbojów. Po II wojnie światowej zmiany, jakie nastąpiły w technice kompozytorów awangardowych, wpłynęły na negatywną reakcję krytyki amerykańskiej wobec zachowawczej twórczości Harrisa, nadal jednak uważano go za wybitnego symfonika. Spośród jego 13 symfonii pisanych niemal w ciągu całego życia najbardziej popularna jest III Symfonia, jednoczęściowa, rozwijająca się w 5 fazach o zróżnicowanej ekspresji, z fugą w partii środkowej. Harris pisał zarówno jednoczęściowe symfonie (III, VII, VIII), jak i wieloczęściowe (np. IV ma 7 części). W symfoniach wokalno-instrumentalnych wykorzystywał m.in. popularne pieśni amerykańskie ze zbiorów J. i A. Lomaxów, C. Sandburga (IV Symfonia:"Folk Song Symphony"), teksty A. Lincolna i własne (X Symfonia); niektóre symfonie – podobnie jak większość utworów instrumentalnych Harrisa – mają tytuły programowe, np. VIII „San Francisco”,  X „Abraham Lincoln”, XII „Pére Marquette”, XIII „Bicentennial Symphony”, a kolejne części VI Symfonii „Gettysburg Address”, poświęconej Lincolnowi, nazwane zostały: Awaking, Conflict, Dedication, Affirmation.

Ważne miejsce w twórczości Harrisa zajmują także utwory kameralne (zwłaszcza Kwintet fortepianowy, III Kwartet smyczkowy) i chóralne, w których kompozytor wykorzystywał poezję W. Whitmana, teksty religijne, opracowywał popularne pieśni patriotycznych (np. When Johnny Comes...). W latach 30. Harris zetknął się z grupą folksingers, która wywarła wpływ na jego późniejszą twórczość, np. w Folk Fantasya for Festivals zestawia tradycyjnie notowane partie chóralne z improwizacyjnymi partiami folksingers. Wiele kompozycji Harris przeznaczonych jest na typowy dla kultury amerykańskiej zespół instrumentów dętych (band). W utworach jego dominują modalne melodie, tylko sporadycznie pojawiają się tematy schromatyzowane (np. w Kwintecie fortepianowym). Harmonika Harrisa jest tonalna, ale często pojawiają się tzw. poliakordy, trójdźwięki w relacji sekundy, kwarty, paralelizmy, współbrzmienia kwarty i kwinty. Rytm obfituje w nieregularne akcenty często w ramach zmiennego metrum. Kompozytor wykazywał szczególną predylekcję do posługiwania się fakturą kontrapunktyczną, często wprowadzał kanony, passacaglie, fugi, także podwójne i potrójne (np. w części I Kwintetu fortepianowego występuje passacaglia, a w części III – fuga, w III części V Symfonii – również fuga). Harris wywarł znaczny wpływ na twórczość następnego pokolenia kompozytorów amerykańskich (W. Piston, W. Schuman, M. Gould, P. Mennin i in.). Skomponował ponad 170 utworów (instrumentalnych, wokalnych i wokalno-instrumentalnych), w tym wiele dla amatorów; zdaniem krytyków istotnym wkładem w rozwój muzyki amerykańskiej są jego symfonie komponowane w okresie ponad 40 lat (1933–1976). W 2006 roku Naxos Records rozpoczęła projekt nagrania 13 symfonii Harrisa (do czerwca 2018 roku wydano nagrania III, IV, V, VI, VII i IX symfonii) głównie z dyrygentem Marinem Alsopem.

Literatura: A. Farwell Roy Harris, „The Musical Quarterly” XVIII, 1932; H. Cowell Roy Harris, w: American composers on American music: A symposium, Redwood City 1933; przedruk Nowy Jork 1962; N. Slonimsky From the west composer new to Bostonians, „Boston evening transcript” (24 I 1934), przedruk w: Writings on music. I: Early articles for the Boston evening transcript, Abingdon 2004; W. Piston Roy Harris, „Modern Music” XI, 1934; P. Rosenfeld Current chronicle: Copland, Harris, Schuman, „The Musical Quarterly” III, 1939; A. Mendel The Quintet of Roy Harris, „Modern Music” XVI, 1939; Oscar Thompson, Roy Harris, w: Great modern composers, Nowy Jork 1941; R. Evett The Harmonic Idiom of Roy Harris, „Modern Music” XXIII, 1946; N. Slonimsky Roy Harris, „The Musical Quarterly” XXXIII, 1947; N. Slonimsky Roy Harris, Boston 1947; R. Sabin Roy Harris: Still Buoyant as Composer and Teacher, „Musical America” II, 1957; P. Asley Roy Harris, „Stereo Review” XXI, 1968 (zawiera dyskografię); L. Foreman Roy Harris. American Symphonist, „The Musical Quarterly” XCVI, 1972/73; D. Stehman, The symphonies of Roy Harris: an analytical study of the linear materials and of related works, praca doktorska, University of Southern California, 1973; R. Strassburg Roy Harris. A Catalog of His Works, Los Angeles 1974; L.C. Gibbs, D. Stehman, The Roy Harris Revival, „American Record Guide” VII, 1979; R. Stevenson, Roy Harris at UCLA: Neglected Documentation, „Inter-American Music Review” I, 1979; W. D. Curtis, Roy Harris (1898–1979): A discography, „Association for Recorded Sound Collections: Journal” III, 1981; M. Bialosky Roy Harris: In Memoriam (But Keep Your Hats On), „College Music Symposium” II, 1982; N. Strimple An introduction to the choral music of Roy Harris, „Choral journal” IX, 1982; J. W. Clark The one-movement symphony in America, 1973-1976: with analyses of works by Roy Harris, William Schuman, Vincent Persichetti, and Peter Fricker, praca doktorska, University of California. 1982; D. Stehman Roy Harris. An American Musical Pioneer, Boston 1984; N. Slonimsky Roy Harris: The story of an Oklahoma composer who was born in a log cabin on Lincoln's birthday, w: Richard Crawford, R. Allen Lott, Carol J. Oja (red.), A celebration of American music: Words and music in honor of H. Wiley Hitchcock, Ann Arbor, Michigan 1990; D. Stehman Roy Harris: A Bio-Bibliography, Nowy Jork 1991; M. J. Fennell A study of selected band music of Roy Harris, praca doktorska, University of Northern Colorado, 1991; L. Spizizen Johana and Roy Harris: Marrying a real composer, „The Musical Quarterly’ IV, 1993; Z. Skowron Nowa muzyka amerykańska, Kraków 1995; M. D. Robertson Roy Harris's symphonies: An introduction (Part I), „Tempo” (207) 1998; M. D. Robertson Roy Harris's symphonies (Part II), „Tempo” (214), 2000; R. Pye 'Asking about the inside': Schoenberg's 'idea' in the music of Roy Harris and William Schuman, „Music analysis” I, 2000; S. Watkins Satterfield Folk and popular song usage in the choral works of Roy Harris, praca doktorska, University of Florida, 2000; B. Lerner Piano pieces by Roy Harris, Marc Blitzstein, Paul Bowles, and Irving Fine: A performing edition, praca doktorska, City University of New York, 2001; B. E. Levy ‘The White Hope of American Music’; or, How Roy Harris Became Western, „American Music” II, 2001; S. L. Havens The life and musical style of Roy Harris with an analytical survey of the compositions for solo piano, praca doktorka, University of Iowa, 2005; P. Isaacson Roy Harris' sonata for violin and piano (1942): An analysis with historical and performance perspective, praca doktorska, University of Kentucky, 2005; N. Slonimsky Roy Harris: Cimarron composer, w: Writings on music: Music of the modern era, Nowy Jork – Londyn 2005; N. E. Tawa The Great American Symphony: Music, the Depression, and War, Bloomington 2009; B. E. Levy Roy Harris and the crisis of consonance, w: Tonality (1900–1950): Concept and practice, red. F. Wörner, U. Scheideler, Ph. Rupprecht, Stuttgart 2012; B. E. Levy Roy Harris: Provincial Cowboy, White Hope, w: Frontier Figures: American Music and the Mythology of the American West, Berkeley 2012; J. M. Kennedy The Harris Archive, „American music review” II, 2013; V. Thomson Harris and Shostakovich, w: Music chronicles (1940–1954), Waszyngton 2014; E. A. Ansari The Disillusioned Nationalist: Roy Harris, w: The Sound of a Superpower: Musical Americanism and the Cold War, Oxford 2018; E. MacGregor, Ch. Wiley, P. Watt Roy Harris’s Symphony 1933: Biographical myth-making and liberal myth-building in the American West, „Journal of musicological research” III, 2019.