Guglielmi, Pietro Alessandro

Guglielmi [guliˊelmi] Pietro, Pier, Piero, Alessandro, *9 XII 1728 Massa, †19 XI 1804 Rzym, włoski kompozytor. Początkowo uczył się gry na altówce i fagocie prawdopodobnie u ojca, Jacopa Guglielmiego (kapelmistrza na dworze księcia Alderana Cybo w Massie), oraz gry na instrumentach klawiszowych i kontrapunktu u stryja, Domenica Guglielmiego (organisty katedry w Massie). Być może był również uczniem G. Pucciniego; podobno w latach dziecięcych był altowiolistą w kapeli księcia Cybo. Ok. 1746–54 dzięki protekcji księżny Ricciardy Gonzaga studiował u F. Durantego w Conservatorio di S. Maria di Loreto w Neapolu. W 1757 skomponował dla Teatro dei Fiorentini w Neapolu swe pierwsze dzieło sceniczne – chelletta pe’museca Lo solachianello ’mbroglione do tekstu napisanego w miejscowym dialekcie. Następnie przez kilka lat działał w Neapolu, tworząc opery komiczne dla tamtejszych teatrów. W 1763 powstała jego pierwsza opera seria Tito Manlio, wystawiona na scenie Teatro Argentina w Rzymie. W latach 1764–67 przebywał prawdopodobnie w Wenecji, na co wskazują premiery wystawianych tam wówczas oper Pietra Alessandra Guglielmiego; jego dzieła wykonywano w tym czasie także w teatrach Rzymu, Florencji, Trewiru i Mediolanu. W latach 1767–72 działał w King’s Theatre w Londynie; tamże opublikowano fragmenty kilku jego oper (zbiory Favourite Songs) oraz utwory instrumentalne. Po powrocie do Włoch wystawiał opery w Wenecji, Rzymie, Florencji, Turynie i Mediolanie. Lata 1776–93 spędził w Neapolu – był to okres największych sukcesów kompozytorskich Pietra Alessandra Guglielmiego. Jego opery z powodzeniem konkurowały z utworami G. Paisiella i D. Cimarosy, którzy działali wówczas w tym mieście. Szczególny rozgłos zyskały La villanella ingentilita, La quakera spiritosa, Le vicende d’amore, La virtuosa di Mergellina, La pastorella nobile, La bella pescatrice i La serva innamorata. Ogromny sukces odniosło też oratorium Debora e Sisara, które przypuszczalnie przyczyniło się do mianowania Pietra Alessandra Guglielmiego w 1793 kapelmistrzem bazyliki św. Piotra w Rzymie. W 1797 Pietro Alessandro Guglielmi podjął ponadto obowiązki kapelmistrza w kościele S. Lorenzo in Lucina w Rzymie. Był m.in. członkiem Accademia di S. Cecilia w Rzymie i Istituto Nazionale w Neapolu. Miał opinię utracjusza i rozpustnika, który nie troszczył się o swą liczną rodzinę (8 dzieci). Zyskał też rozgłos wybornego szermierza i uczestnika licznych pojedynków.

Pietro Alessandro Guglielmi należał do najwybitniejszych przedstawicieli ostatniej generacji reprezentującej neapolitańską szkołę operową. Wśród jego licznych dzieł scenicznych przeważały gatunki komediowe (opery buffa, intermezza, farsy), w których najpełniej ujawnił się kompozytorski talent Pietra Alessandra Guglielmiego. Pisane w ciągu 40 lat utwory przeszły pewną ewolucję formy. Początkowo (lata 60. i 70.) przeważały opery 3-aktowe, w których dominowała aria da capo, a stosunkowo nieliczne ansamble budowane były na zasadzie łańcuchowego zestawiania odcinków. W późniejszych operach komicznych Pietra Alessandra Guglielmiego (na ogół 2-aktowych) wzrosła znacznie rola ansambli, które w finałach aktów i oper powodowały szczególne spiętrzenie akcji, zaś arię da capo zastąpiła 2-częściowa aria z powtórzeniem, dająca spore możliwości różnicowania formy (ABAB, ABA¹B¹, ABCB¹, ABCA¹B¹CC i in.). Obok tego typu arii występowały też partie solowe utrzymane w formie cavatiny i ronda. Zmiany formalne zaznaczyły się ponadto w uwerturach operowych. Tradycyjna 3-częściowa sinfonia włoska została z biegiem czasu zastąpiona 1-częściowym allegrem ze skontrastowanymi tematami, ale jeszcze niewykształconą częścią przetworzeniową. Za życia Pietra Alessandra Guglielmiego jego opery komiczne były bardzo popularne nie tylko we Włoszech, lecz także w wielu krajach Europy. W stanisławowskiej Warszawie włoskie zespoły operowe wystawiły La sposa fedele (1774), L’impresa d’opera (1775), La pastorella nobile (1791) i La virtuosa di Mergellina (1792 pt. La virtuosa bizarra), a niemieccy śpiewacy wykonali La sposa fedele (1782 pt. Robert und Kalliste). Spośród wszystkich dzieł Pietra Alessandra Guglielmiego największą sławę i uznanie zyskało oratorium Debora e Sisara, wykonane również w Warszawie (1791). Po śmierci Pietra Alessandra Guglielmiego jego dzieła sceniczne zostały zapomniane. Prowadzone w XX w. badania nad twórczością tego kompozytora pozwoliły przywrócić należną rangę nie tylko operom komicznym, ale ukazały także artystyczne wartości niedocenianych wcześniej oper seria. Znacznie dłużej niż opery przetrwały w praktyce wykonawczej kościelne utwory Pietra Alessandra Guglielmiego (wykonywane w Rzymie jeszcze na początku XX w.), dotąd jednak nie zostały one bliżej zbadane. Stosunkowo skromna twórczość instrumentalna powstała głównie w okresie pobytu kompozytora w Londynie. Opublikowane tam sonaty op. 3 składają się z 2 części: umiarkowanej lub szybkiej oraz menueta lub ronda; proste i krótkie, niekontrastujące tematy prowadzone są na zasadzie powtarzania.

Literatura: J. Le Breton Notice sur Pietro Guglielmi, „Magasin encylopédique”, Paryż 1806; G. Bustico Pietro Alessandro Guglielmi. Appunti biografici, Massa 1898; F. Piovano Elenco cronologico delle opere (1757–1802) di Pietro Guglielmi (1727–1804), „Rivista Musicale Italiana” XII, 1905; G. Bustico P. Metastasio e Pietro Alessandro Guglielmi, „Rivista teatrale italiana” VII, 1908; G. Bustico Un musicista massese. Pietro Alessandro Guglielmi, Barga 1926; G. Bustico Pietro Alessandro Guglielmi nel Il centenario della sua nascita, „Bolletino bibliografico musicale” III, 1928; K. Geiringer Die „Orlando” – Opern von Pietro Alessandro Guglielmi, w: Musicae scientiae collectanea, księga pamiątkowa K.G. Fellerera, Kolonia 1973.