Guarnieri, Camargo

Guarnieri [g^uar~] Mozart Camargo, *1 II 1907 Tietê (k. São Paulo), †13 I 1993 São Paulo, brazylijski kompozytor i dyrygent. Wywodził się z rodziny emigrantów sycylijskich. Wcześnie objawione nieprzeciętne zdolności muzyczne spowodowały nadanie mu drugiego imienia – Mozart, którego jednak nigdy nie używał. Początków muzyki uczył się u swego ojca, flecisty w orkiestrze dętej, później studiował w São Paulo u E. Bragi i A. de Sá Pereiry (fortepian) oraz u L. Baldiego (kompozycja). Tu też poznał muzykologa i poetę M. de Andrade, który skierował jego zainteresowania w stronę muzyki ludowej. W 1927 objął posadę nauczyciela gry na fortepianie w konserwatorium w São Paulo; działał też jako kierownik i dyrygent znanego zespołu Coral Paulistano. W 1938 otrzymał stypendium rządowe do Paryża, gdzie studiował u Ch. Koechlina (kompozycja) i F. Rühlmanna (dyrygentura), a N. Boulanger udzielała mu konsultacji. Po wybuchu II wojny światowej powrócił do Brazylii. Skupił się głównie na komponowaniu i zdobył uznanie jako twórca; wkrótce doceniono go w USA, dokąd był dwukrotnie zapraszany i gdzie jego kompozycje były bądź nagradzane (I Koncert skrzypcowy, II Kwartet smyczkowy), bądź miały swoje prawykonanie (Abertura concertante, I Symfonia). Był jednym z członków-założycieli Academia Brasileira de Música (1945), później nadano mu godność jej honorowego przewodniczącego. W latach późniejszych działał głównie jako dyrygent orkiestry w São Paulo, prowadził też zespoły amerykańskie i europejskie. W 1960 został dyrektorem konserwatorium w São Paulo, a w 1964 objął również klasy kompozycji i dyrygentury w konserwatorium w Santos.

Zarówno zetknięcie się z M. de Andrade i jego nieco nacjonalistyczną ideologią sztuki, jak i paryskie studia były dwoma najistotniejszymi momentami w rozwoju osobowości twórczej Guarnieriego. Pierwszy z nich stanowi o estetyczno-emocjonalnej podbudowie postawy Guarnieriego, drugi – decydując o obliczu jego warsztatu kompozytorskiego – niesie również walor estetyczny. Wrażliwość artystyczna Guarnieriego jest niewątpliwie zwrócona ku autentykowi ludowemu, bardzo w Brazylii złożonemu, niekiedy, jak w modinhas (rodzaj akompaniowanej pieśni), tradycyjnie splecionemu z pewnym rysem salonowej stylizacji. Stąd Guarnieri sięga zarówno po tradycyjne formy pieśniowe (modinhas w zbiorach pieśni solowych, w II cz. I Sonatiny fortepianowej), taneczne (utwory fortepianowe, samba, chôros i in. w suitach, chôros na instrumenty solowe i orkiestrę), jak i po brazylijskie instrumentarium ludowe rozmaitej proweniencji (cavaquinho, cuíca, agogô, np. w Flor do Tremembé), a nawet po specyficzne maniery wykonawcze (nieciągła, quasi-pizzicatowa artykulacja w Ponteios na fortepian). Z drugiej strony studia u Koechlina i atmosfera „szkoły paryskiej” lat 30. XX w. dały Guarnieriemu zdyscyplinowany i oszczędny warsztat kompozytorski, wyróżniający się zaawansowanymi środkami kontrapunktowymi, po które sięga kompozytor w symfoniach i koncertach, również inspirowanych folklorem, oraz w innych gatunkach muzycznych. Zestawienie tak różnych światów muzycznych przyniosło w twórczości Guarnieriego efekt spójny, gdyż od wczesnych utworów (I Sonatina) unikał on późnoromantycznych i akademickich środków stylizacyjnych, powszechnie stosowanych przez ówczesnych kompozytorów brazylijskich, a nawet nie skorzystał z łatwo i nieraz powierzchownie asymilujących egzotyzmy trendów postimpresjonistycznych, ku którym skłaniał się Villa-Lobos. W pełni indywidualna, pozbawiona bagażu europejskich nawyków, twórczość Guarnieriego należy do najciekawszych zjawisk w nowszej muzyce brazylijskiej i całego iberoamerykańskiego kręgu kulturowego.