Gombosi, Otto

Gombosi [g’omboszi] Otto Johannes, Otto János, *23 X 1902 Budapeszt, †l7 II 1955 Natick (Massachusetts), węgierski muzykolog. Muzyki uczył się początkowo u matki, pianistki, następnie studiował w Budapeszcie u S. Kovácsa (fortepian) oraz L. Weinera i A. Siklósa (kompozycja). W latach 1921–25 odbywał studia muzykologiczne w Berlinie u J. Wolfa, C. Sachsa i E. M. von Hornbostla; studiował także historię sztuki i filozofię. W 1925 otrzymał stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy o Obrechcie. Nie mogąc uzyskać pracy w Berlinie, powrócił do Budapesztu, gdzie utrzymywał się z działalności publicystycznej. W latach 1926–28 wydawał tamże prezentujące wysoki poziom czasopismo „Crescendo”, poświęcone głównie muzyce współczesnej. W latach 1929–33 przebywał ponownie w Berlinie, gdzie pracował jako recenzent w różnych gazetach i czasopismach. Po 1933 był zmuszony z przyczyn politycznych opuścić Niemcy. W 1935 pracował w instytucie węgierskim w Rzymie, w latach 1936–39 wykładał w Bazylei; tu też ożenił się ze skrzypaczką Anną Tschopp. W 1939 wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Po wybuchu II wojny światowej, borykając się z trudnościami materialnymi, uczył muzyki w różnych instytucjach, m.in. w latach 1946–48 w uniwersytecie w Seattle oraz w Michigan State College. Uzyskanie stypendium Guggenheima pozwoliło mu na pobyt w Europie i prowadzenie wykładów w uniwersytecie w Brnie (1948–49). W 1949 otrzymał stanowisko docenta w uniwersytecie w Chicago, w 1951 – profesurę i kierownictwo katedry muzykologii w Harvard University w Cambridge (Massachusetts). Zmarł w wyniku wieloletniej choroby serca.

Gombosi należy do najwybitniejszych i najoryginalniejszych umysłowości w muzykologii światowej w połowie XX w.; jego prace charakteryzuje znaczny ładunek intelektualny i wyjątkowa siła inspiratorska. Pisma Gombosiego cechuje ponadto precyzja sformułowań, dokładność i dążność do porządkowania i systematyki zjawisk, toteż wiele z nich nie utraciło dotąd swej aktualności. Wyspecyfikowana przez Gombosiego problematyka stanowi doskonały punkt wyjścia dla późniejszych badań. Jego poglądy nie zdołały wykształcić się w pełny system, bowiem okoliczności życiowe nie pozwoliły mu na nieprzerwane prowadzenie działalności badawczej, zaś uczony zmarł przedwcześnie i nie zdążył zrealizować swych podstawowych zamierzeń, dla których jego opublikowane prace stanowiły jedynie materiał przygotowawczy.

Zakres zainteresowań Gombosiego skupiał się wokół zagadnień historycznych. W badaniach posługiwał się zrazu metodą stylokrytyczną, zwracając się w pierwszym rzędzie do estetyczno-muzycznej strony dzieła; później zainteresował się analizą techniki kompozozytorskiej w aspekcie ogólnych, całościowych założeń formalnych utworu. Większość jego publikacji dotyczy problematyki muzyki dawnej, począwszy od sztuki starogreckiej, poprzez muzykę szkół niderlandzkich, niektóre gatunki muzyki XVI w., aż po wiek XVII. Uprawiał przede wszystkim formę artykułu analitycznego, szczegółowo i wyczerpująco rozważając najdrobniejsze nawet zagadnienia. Pisał też prace materiałowe dotyczące zagadnień życia muzycznego oraz przyczynki biograficzne i monografie kompozytorów (np. Bakfarka czy Obrechta). Jego książka o Bakfarku jest najpełniejszą i do dziś aktualną monografią tego kompozytora, zaś praca o Obrechcie – pierwszą rozprawą o muzyce niderlandzkiej badanej metodą stylokrytyczną. Dla tych właśnie badań Gombosi przygotował szereg transkrypcji nowych, wówczas jeszcze nieznanych utworów innych kompozytorów niderlandzkich XV w.

W pracach dotyczących zagadnień tonalnych Gombosi jako jeden z pierwszych zajął się genezą i istotą tonalności średniowiecza na podstawie badań traktatów różnych autorów aż po dzieło Hermanusa Contractusa, w którym – jego zdaniem – zakończony został proces kodyfikacji tonalnej muzyki średniowiecznej. Z tego też punktu widzenia badał tradycje muzyki antycznej, próbował uporządkować terminologię, precyzując pojęcia tropus, modus, tonus i in. Zajmował się nadto genezą i autorstwem traktatu Alia musica. Mimo że nie wszystkie ustalenia Gobosiego zostały przez naukę przyjęte, jego prace o tonalności wywarły wpływ na dalsze badania, stanowiąc podstawową literaturę przedmiotu.

W swej twórczości Gombosi poświęcił wiele uwagi pieśni niemieckiej XV w., na której temat ogłosił szereg artykułów, doszukując się jej genezy w chanson burgundzkiej; zajął się również edycją dzieł zebranych Th. Stoltzera. Pisał też o muzyce instrumentalnej, w szczególności lutniowej (toccata, fantazja, twórczość Bakfarka i Capiroli), oraz rozważał problem transkrypcji muzyki lutniowej, w rozwiązaniach transkrypcyjnych stojąc na stanowisku nadrzędności logiki przebiegu muzycznego. Dążność do odkrycia w zapisie nutowym „immanentnej struktury muzycznej” – jak to sam określał – charakteryzowała również jego transkrypcje z notacji menzuralnej (por. np. rozwiązanie problemów tempus i tactus w 86. psalmie Th. Stoltzera).

Szczególnie ważne wydają się rozprawy Gombosiego dotyczące tańców renesansowych oraz związanych z nimi problemów genezy i rozwoju basso ostinato. Nacisk położył tu Gombosi na badanie różnego rodzaju formuł basowych (np. passamezza, romaneski, folii itp.). Zapoczątkował w ten sposób badania nad fundamentalną, a do dziś jeszcze niezbadaną problematyką techniki kompozytorskiej w muzyce XVI w. ze wskazaniem na istotną rolę, jaką odgrywały modele melodyczne i rytmiczne w toku procesu twórczego. Niestety, tych tak ciekawie zapowiadających się badań nie zdążył już dokończyć.

Gombosi interesował się także, choć w znacznie mniejszym stopniu, muzyką współczesną, w szczególności zaś węgierską twórczością modernistyczną. Do najwartościowszych z tego zakresu należą rozprawy o muzyce B. Bartóka.

Literatura: H. Husmann, recenzja z pracy Tonarten und Stimmungen…, „Die Musikforschung” VI, 1953; C. Sachs Otto Johannes Gombosi, „Journal of the American Musicological Society” VIII, 1955; H. Albrecht Otto Gombosi zum Gedächtnis, „Die Musikforschung” IX, 1956; J. Ward Otto Johannes Gombosi (1902–1955), „Acta Musicologica” XXVIII, 1956.