logotypes-ue_ENG

Gombosi, Otto

Biogram i literatura

Gombosi [g’omboszi] Otto Johannes, Otto János, *23 X 1902 Budapeszt, †l7 II 1955 Natick (Massachusetts), węgierski muzykolog. Muzyki uczył się początkowo u matki, pianistki, następnie studiował w Budapeszcie u S. Kovácsa (fortepian) oraz L. Weinera i A. Siklósa (kompozycja). W latach 1921–25 odbywał studia muzykologiczne w Berlinie u J. Wolfa, C. Sachsa i E. M. von Hornbostla; studiował także historię sztuki i filozofię. W 1925 otrzymał stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy o Obrechcie. Nie mogąc uzyskać pracy w Berlinie, powrócił do Budapesztu, gdzie utrzymywał się z działalności publicystycznej. W latach 1926–28 wydawał tamże prezentujące wysoki poziom czasopismo „Crescendo”, poświęcone głównie muzyce współczesnej. W latach 1929–33 przebywał ponownie w Berlinie, gdzie pracował jako recenzent w różnych gazetach i czasopismach. Po 1933 był zmuszony z przyczyn politycznych opuścić Niemcy. W 1935 pracował w instytucie węgierskim w Rzymie, w latach 1936–39 wykładał w Bazylei; tu też ożenił się ze skrzypaczką Anną Tschopp. W 1939 wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Po wybuchu II wojny światowej, borykając się z trudnościami materialnymi, uczył muzyki w różnych instytucjach, m.in. w latach 1946–48 w uniwersytecie w Seattle oraz w Michigan State College. Uzyskanie stypendium Guggenheima pozwoliło mu na pobyt w Europie i prowadzenie wykładów w uniwersytecie w Brnie (1948–49). W 1949 otrzymał stanowisko docenta w uniwersytecie w Chicago, w 1951 – profesurę i kierownictwo katedry muzykologii w Harvard University w Cambridge (Massachusetts). Zmarł w wyniku wieloletniej choroby serca.

Gombosi należy do najwybitniejszych i najoryginalniejszych umysłowości w muzykologii światowej w połowie XX w.; jego prace charakteryzuje znaczny ładunek intelektualny i wyjątkowa siła inspiratorska. Pisma Gombosiego cechuje ponadto precyzja sformułowań, dokładność i dążność do porządkowania i systematyki zjawisk, toteż wiele z nich nie utraciło dotąd swej aktualności. Wyspecyfikowana przez Gombosiego problematyka stanowi doskonały punkt wyjścia dla późniejszych badań. Jego poglądy nie zdołały wykształcić się w pełny system, bowiem okoliczności życiowe nie pozwoliły mu na nieprzerwane prowadzenie działalności badawczej, zaś uczony zmarł przedwcześnie i nie zdążył zrealizować swych podstawowych zamierzeń, dla których jego opublikowane prace stanowiły jedynie materiał przygotowawczy.

Zakres zainteresowań Gombosiego skupiał się wokół zagadnień historycznych. W badaniach posługiwał się zrazu metodą stylokrytyczną, zwracając się w pierwszym rzędzie do estetyczno-muzycznej strony dzieła; później zainteresował się analizą techniki kompozozytorskiej w aspekcie ogólnych, całościowych założeń formalnych utworu. Większość jego publikacji dotyczy problematyki muzyki dawnej, począwszy od sztuki starogreckiej, poprzez muzykę szkół niderlandzkich, niektóre gatunki muzyki XVI w., aż po wiek XVII. Uprawiał przede wszystkim formę artykułu analitycznego, szczegółowo i wyczerpująco rozważając najdrobniejsze nawet zagadnienia. Pisał też prace materiałowe dotyczące zagadnień życia muzycznego oraz przyczynki biograficzne i monografie kompozytorów (np. Bakfarka czy Obrechta). Jego książka o Bakfarku jest najpełniejszą i do dziś aktualną monografią tego kompozytora, zaś praca o Obrechcie – pierwszą rozprawą o muzyce niderlandzkiej badanej metodą stylokrytyczną. Dla tych właśnie badań Gombosi przygotował szereg transkrypcji nowych, wówczas jeszcze nieznanych utworów innych kompozytorów niderlandzkich XV w.

W pracach dotyczących zagadnień tonalnych Gombosi jako jeden z pierwszych zajął się genezą i istotą tonalności średniowiecza na podstawie badań traktatów różnych autorów aż po dzieło Hermanusa Contractusa, w którym – jego zdaniem – zakończony został proces kodyfikacji tonalnej muzyki średniowiecznej. Z tego też punktu widzenia badał tradycje muzyki antycznej, próbował uporządkować terminologię, precyzując pojęcia tropus, modus, tonus i in. Zajmował się nadto genezą i autorstwem traktatu Alia musica. Mimo że nie wszystkie ustalenia Gobosiego zostały przez naukę przyjęte, jego prace o tonalności wywarły wpływ na dalsze badania, stanowiąc podstawową literaturę przedmiotu.

W swej twórczości Gombosi poświęcił wiele uwagi pieśni niemieckiej XV w., na której temat ogłosił szereg artykułów, doszukując się jej genezy w chanson burgundzkiej; zajął się również edycją dzieł zebranych Th. Stoltzera. Pisał też o muzyce instrumentalnej, w szczególności lutniowej (toccata, fantazja, twórczość Bakfarka i Capiroli), oraz rozważał problem transkrypcji muzyki lutniowej, w rozwiązaniach transkrypcyjnych stojąc na stanowisku nadrzędności logiki przebiegu muzycznego. Dążność do odkrycia w zapisie nutowym „immanentnej struktury muzycznej” – jak to sam określał – charakteryzowała również jego transkrypcje z notacji menzuralnej (por. np. rozwiązanie problemów tempus i tactus w 86. psalmie Th. Stoltzera).

Szczególnie ważne wydają się rozprawy Gombosiego dotyczące tańców renesansowych oraz związanych z nimi problemów genezy i rozwoju basso ostinato. Nacisk położył tu Gombosi na badanie różnego rodzaju formuł basowych (np. passamezza, romaneski, folii itp.). Zapoczątkował w ten sposób badania nad fundamentalną, a do dziś jeszcze niezbadaną problematyką techniki kompozytorskiej w muzyce XVI w. ze wskazaniem na istotną rolę, jaką odgrywały modele melodyczne i rytmiczne w toku procesu twórczego. Niestety, tych tak ciekawie zapowiadających się badań nie zdążył już dokończyć.

Gombosi interesował się także, choć w znacznie mniejszym stopniu, muzyką współczesną, w szczególności zaś węgierską twórczością modernistyczną. Do najwartościowszych z tego zakresu należą rozprawy o muzyce B. Bartóka.

Literatura: H. Husmann, recenzja z pracy Tonarten und Stimmungen…, „Die Musikforschung” VI, 1953; C. Sachs Otto Johannes Gombosi, „Journal of the American Musicological Society” VIII, 1955; H. Albrecht Otto Gombosi zum Gedächtnis, „Die Musikforschung” IX, 1956; J. Ward Otto Johannes Gombosi (1902–1955), „Acta Musicologica” XXVIII, 1956.

Prace i edycje

Prace:

Jacob Obrecht. Eine stilkritische Studie, «Sammlung musikwissenschaftlicher Einzeldarstellungen» IV, Lipsk 1925

Bakfark Bálint élete és müvei oraz w języku niemieckim Der Lautenist Valentin Bakfark. Leben und Werke, «Musicologia Hungarica» II, Budapeszt 1935, przedr. wyd. Z. Falvy tylko w języku niemieckim w «Musicologia Hungarica. Neue Folge» I, Budapeszt 1967

Tonarten und Stimmungen der antiken Musik, Kopenhaga 1939 (nakład zaginął, przedr. fot. 1951)

Quellenmässige Belege über den Einfluss der Chansonkunst auf die deutsche Liedkunst in der zweiten Hälfte des 15. Jahrhunderts, w: Beethoven-Zentenarfeier. Internationaler Musikhistorischer Kongress, Wiedeń 1927

Ungarische Musik der Gegenwart, „Melos” 1927

Bemerkungen zur „L’homme armé”-Frage, „Zeitschrift für Musikwissenschaft” IX, 1928

Vita musicale alla corte di Re Mattia, „Corvina” 1929

Die Musikalien der Pfarrkirche zu St. Agidien in Bártfa, w: Musikwissenschaftliche Beiträge, ks. pam. J. Wolfa, Berlin 1929

Ladislas Laijtha, „Melos” 1929

Walenty Bakfark w Polsce, „Muzyka”, Warszawa 1929 nr 6 oraz „Muzyka” Warszawa 1929 nr 11–12 (odpowiedź na polemikę H. Opieńskiego)

Ruch operowy. Nowe kompozycje węgierskie. Koncerty, „Muzyka” Warszawa 1929 nr 4

Jacob Barbireaus letzte Lebensjahre, „Zeitschrift für Musikwissenschaft” XI, 1930

Zur Deutung gewisser rhythmischer Figuren des 16. Jahrhunderts, „Zeitschrift für Musikwissenschaft” XI, 1930

Gizeghem und Compère. Zur Stilgeschichte der burgundischen Chanson, w: Studien zur Musikgeschichte, ks. pam. G. Adlera, Wiederi 1930, przedr. Wiedeń 1971

Die ältesten Denkmäler der mehrstimmigen Vokalmusik aus Ungarn, „Ungarisches Jahrbuch” XI, 1931

Béla Bartók, „Ungarisches Jahrbuch” XI, 1931

Quellen aus dem 16. bis 17. Jahrhundert. Zur Geschichte der Musikpflege in Bartfeld (Bártfa) in Oberungarn, „Ungarisches Jahrbuch” XII, 1932

Neuausgaben alter Musikwerke, „Zeitschrift für Musikwissenschaft” XIV, 1933

Zur Vorgeschichte der Tokkata, „Acta Musicologica” XII, 1934

Italia, patria del Basso ostinato, „La Rassegna Musicale Italiana” VII, 1934

Bemerkungen zur Lauten-Tabulaturfrage, „Zeitschrift für Musikwissenschaft” XV, 1934

Der Hoftanz, „Acta Musicologica” VII, 1935

Ein neuer Sweelinck-Fund, „Tijdschrift van de Vereniging voor Nederlandse Muzieksechiedenis” XIV, 1935

Zur Frühgeschichte der Folia, „Acta Musicologica” VIII, 1936

Zur Biographie W. Greffingers, Ad vocem „cithara, citharista”, Der Organist als Tafelmusiker, „Acta Musicologica” IX, 1937

Violenduette, „Acta Musicologica” IX, 1937

Studien zur Tonartenlehre des frühen Mittelalters, „Acta Musicologica”  X, XI, 1938, 1939

The Cultural and Folkloristic Background of the Folia, „Papers of the American Musicological Society” I, 1940

The Melody of the Pindar’s „Golden Lyre”, „The Musical Quarterly” XXVI, 1940

About Dance and Dance Music in the Late Middle Ages, „The Musical Quarterly” XXVII, 1941

Stephen Foster and „Gregory Walker”, „The Musical Quarterly” XXX, 1944

Béla Bartók (1881–1945), „The Musical Quarterly” XXXII, 1946

Some Musical Aspects of the English Court Masques, „Journal of the American Musicological Society” I, 1948

  1. Wolf, „The Musical Quarterly” XXXIV, 1948

Gothic Form: a Marginal Note, „Musica Disciplina” IV, 1950

Machaut’s Messe Notre-Dame, „The Musical Quarterly” XXXVI, 1950

Key, Mode, Species, w: ks. kongr. Bazylea 1949, Kassel 1949 (streszczenie), a także „Journal of the American Musicological Society” IV, 1951 (pełny tekst)

Good Editions – Bad Editions, „Notes” I, 1943

Blame not Wyatt, „Renaissance News” VIII, 1955

À la recherche de la forme dans la musique de la renaissance. Francesco da Milano, w: La musique instrumentale de la renaissance, red. J. Jacquot, Paryż 1955

Moyen Age et Renaissance, „Journal of the American Musicological Society” VIII, 1955

The Role of the Organ in the Divine Service about 1500, w: Essays on Music, ks. pam. A. Th. Davisona, Cambridge (Massachusetts) 1957

liczne recenzje i artykuły publicystyczne, hasła w Die Musik in Geschichte und Gegenwart i innych encyklopediach.

 

Edycje:

Th. Stoltzer Der 37. Psalm „Herr, erzürne dich nicht”, «Das Chorwerk» VI, 1930, 2. wyd. 1953

Th. Stoltzer Sämtliche lateinische Hymnen und Psalmen, z H. Albrechtem, «Denkmäler Deutscher Tonkunst» LXVI, 1931

Th. Stoltzer Acht Instrumental-Stücke, Moguncja 1933

V. Bakfark 10 fantazji na lutnię, w: Der Lautenist Valentin Bakfark (zob. wyżej)

Th. Stoltzer Psalm 86. „Herr, neige deine Ohren”, «Concordia Motet Series» St. Louis (Missouri) 1953

Compositione de Meser Vincenzo Capirola. Lute Book. Neuilly-sur-Seine 1955.