Godowski Leopold, *13 II 1870 Žosliai (Żośle k. Wilna, dawniej pow. Troki), †21 XI 1938 Nowy Jork, amerykański pianista, kompozytor i pedagog polsko-żydowskiego pochodzenia. Mając 9 lat, grał już biegle na fortepianie i komponował. W 1879 debiutował w Wilnie jako pianista, następnie odbył swe pierwsze tournée koncertowe po Polsce, Rosji i Niemczech. W 1884 podjął studia kompozytorskie u W. Bargiela i pianistyczne u E. Rudorffa w Königliche Hochschule für Musik w Berlinie. Po kilku miesiącach wyjechał do USA, gdzie występował ze śpiewaczkami C.L. Kellogg i E. Thursby, a w 1886 — niezależnie od własnych występów solowych zapoczątkowanych w Bostonie — odbył tournée po Kanadzie ze skrzypkiem belgijskim O. Musinem. W 1886 powrócił do Europy; w Paryżu był przez krótki czas uczniem C. Saint-Saënsa, który później stał się jego protektorem. W latach 1887–88 Godowski koncertował w Londynie, m.in. przed Królową Wiktorią. W 1890 wyjechał ponownie do USA, gdzie objął stanowisko wykładowcy New York College of Music; w 1891 poślubił śpiewaczkę Friedę Saxe i przyjął obywatelstwo USA. W latach 1894–95 prowadził kursy nauczycielskie w Broad Street Conservatory w Filadelfii, a od 1895 do 1900 kierował katedrą fortepianu w Chicago Conservatory. Po występie w Berlinie (6 XII 1900), gdzie odniósł triumfalny sukces i został obwołany jednym z największych pianistów współczesnych i następcą Liszta, otrzymał tam klasę fortepianu. W 1909 został powołany na stanowisko kierownika klasy mistrzowskiej (po Busonim) w Akademie der Tonkunst w Wiedniu. W III 1911 występował w Polsce. W 1914, tuż przed wybuchem I wojny światowej, opuścił Europę i zamieszkał w USA. Koncertował w Ameryce Południowej, Azji i (po 1918) w Europie. W 1926 wystąpił ponownie w Polsce. 25 IV 1930 w studiu Columbii w Londynie, wkrótce po zakończeniu nagrania Sonaty b-moll Chopina, uległ lekkiemu paraliżowi, który uniemożliwił mu dalszą karierę pianistyczną. Odtąd Godowski działał jedynie jako pedagog. W 1934 otrzymał doktorat h.c. Curtis Institute of Music w Filadelfii.
Godowski, chociaż był właściwie autodydaktą, należał do największych mistrzów klawiatury. Józef Hofman nazwał go „największym mechanicusem fortepianu”. Publiczność koncertowa rzadko jednak miała okazję podziwiać wyjątkowe kwalifikacje Godowskiego, gdyż jej obecność na sali działała paraliżująco na pianistę; to samo dotyczy większości nagrań płytowych. Tych, którzy słyszeli o legendzie Godowskiego, spotykało więc rozczarowanie. Jak twierdzili uczniowie (m.in. H. Neuhaus i D. Saperton, później zięć Godowskiego) i przyjaciele Godowskiego (J. Hofman i A. Chasins), dopiero w zaciszu domowym, otoczony małym kręgiem bliskich mu osób, wyczarowywał on z fortepianu całą magię swego wspaniałego warsztatu. Aura wielkiej pianistyki emanuje z kompozycji Godowskiego, zwłaszcza z jego parafraz i opracowań fortepianowych. Legendarną sławą cieszą się Studia nad etiudami Chopina, przybranymi w nową szatę dźwiękową, fakturę i harmonikę, łączonymi po 2, nawet — 3 (podobnie jak tematy walców J. Straussa w Metamorfozach symfonicznych). Niestety Studia Godowskiego nie wnoszą nowych wartości muzycznych, a nawet „stanowią duże obniżenie wartości poziomu artystycznego oryginału” (H. Neuhaus Sztuka pianistyczna). Sam Godowski nie starał się epatować słuchaczy swą techniką; np. jako pedagog „był nie nauczycielem gry na fortepianie, ale przede wszystkim nauczycielem muzyki” (H. Neuhaus, jw.). Ten aspekt dominuje też w jego nagraniach płytowych dla firm Columbia (1913–20 i 1929–30) i Brunswick (1920–29), które świadczą, iż Godowski był znakomitym pianistą, ale powściągliwym w operowaniu wirtuozerią, zachowującym, przy mistrzowskim wypracowaniu detali, postawę odpowiadającą dzisiejszej estetyce. Wyraża się ona w dokładnym odczytaniu tekstu i dochowaniu wierności pryncypiom stylu epoki, bez eksponowania pierwiastka subiektywnego w ekspresji. Najlepsze przykłady: Polonez cis-moll i Scherzo E-dur (nagranie 1926 — niezaakceptowane), Berceuse (1913), niektóre nokturny (1929) oraz Sonata b-moll Chopina, Rondo capriccioso Mendelssohna (1928), Sonata fortepianowa Es-dur op. 81a Beethovena, Ballada g-moll op. 24 Griega, Karnawał Schumanna; zwłaszcza wykonanie Sonaty b-moll Chopina imponuje monumentalnością i zmysłem architektonicznym, jakie cechowały grę Godowskiego.
Literatura: M. Aronson Key to the Miniatures of Leopold Godowsky, Nowy Jork 1935; H. Neuhaus Pamiati Leopolda Godowskogo, „Sowietskaja Muzyka” 1939 nr 3; K.S. Sorabji Leopold Godowsky as Creative Transcriber, w: Mi contra Fa, Londyn 1947; L.S. Saxe The Published Music of Leopold Godowski, „Notes” 1957 nr 3; H. Neuhaus Ob iskusstwie fortiepiannoj igry, Moskwa 1961, wyd. polskie Sztuka pianistyczna, tłum. A. Taube, Kraków 1970; H. Schonberg Godowsky, the Buddha oraz Godowsky. The Pianist’s Pianist, w: The Great Pianists from Mozart to the Present, Nowy Jork 1963.
