Galilei, Vincenzo

Galilei Vincenzo, *po 1520 Santa Maria a Monte (koło Florencji), pogrzeb. 2 VII 1591 Florencja, włoski teoretyk i kompozytor. Przypuszczalnie ok. 1540 udał się na studia muzyczne do Florencji. Jako lutnista zwrócił na siebie uwagę m.in. Bernadetta de Medici i G. Bardiego, a następnie nawiązał kontakt z Cameratą florencką. Ok. 1562 mieszkał w Pizie, gdzie działał jako nauczyciel gry na lutni. Wspierany przez Bardiego przed 1565 studiował u G. Zarlina w Wenecji, a następnie u G. Meiego w Rzymie. Przebywał również w Messynie i Marsylii, gdzie zapoznał się z muzyką turecką i mauretańską. W 1568 przebywał w Wenecji w związku z wydaniem dialogu Fronimo. W 1572 lub 1574 osiedlił się we Florencji. W latach 1572–82 wymienił ponad 30 listów na temat muzyki greckiej z G. Meim. W ostatnich latach życia Galilei zajmował się m.in. doświadczeniami akustycznymi i krytyką pism Zarlina. Był ojcem matematyka i astronoma Galileo G. Inny syn Galileiego, lutnista Michelangelo, który opublikował Il primo libro d’intavolatura di liuto... (Monachium 1620), działał na dworze bawarskim w Monachium, a przedtem – według K. Chłędowskiego – na dworze wojewody wileńskiego Krzysztofa Radziwiłła. Według tego samego autora, wnuk Gelileiego, również Vincenzo Galilei, był nauczycielem śpiewu i gry na lutni w jakimś książęcym domu polskim, zaś według A. Polińskiego – kierował nadworną kapelą Janusza Tyszkiewicza. Ta ostatnia wiadomość powtarza się kilkakrotnie w polskiej literaturze muzykologicznej z powołaniem się na R. Eitner Biographisch-Bibliographisches Quelleb-Lexikon, , 10 t., Lipsk 1899–1904, który jej jednak nie zawiera.

Galilei był czołowym teoretykiem Cameraty florenckiej. W Dialogo della musica antica e moderna sformułował założenia stylu monodycznego. U podstaw poglądów Galileiego leży zainteresowanie i kult dla antyku. (W Dialogo... zamieścił 3 hymny Mesomedesa w oryginalnej notacji.) Postulowana przez niego reforma zmierzała do wskrzeszenia muzyki greckiej. Był zwolennikiem stylu ekspresywnego, eksponującego charakter wyrazowy tekstu, osiągalnego jego zdaniem tylko w muzyce monodycznej. Z tego względu Galilei odnosił się krytycznie do muzyki polifonicznej. W swych pismach poświęcił wiele miejsca krytyce Zarlina. Sprzeciwiał się jego poglądowi, że reguły muzyki muszą opierać się na podstawach matematycznych. Galilei przyjął za podstawę doświadczenie słuchowe i praktykę muzyczną. Opowiadał się za swobodą w stosowaniu dysonansów i zwrotów chromatycznych, uznając je za środki potęgujące możliwości wyrazowe muzyki. Zasady kompozycji i dokonywania intawolacji lutniczej zamieścił w dialogu Fronimo, którego 2. wydanie zawiera też 124 utwory różnych twórców (w tym własne kompozycje Galileiego).

Twórczość kompozytorska Galileiego obejmuje głównie utwory lutniowe. Tabulatura drukowana zawiera intawolacje 24 madrygałów różnych autorów (w tym 7 Galileiego) i Francesca da Milano 6 ricercarów. W księdze rękopiśmiennej zamieścił 12 suit złożonych z passamezza, romaneski i saltarella: każdy z tych tańców zbudowany jest z wielu wariacji (jedna z romanesek ma ich ponad 100); ponadto zbiór ten zawiera 56 galiard zatytułowanych żeńskimi imionami mitologicznymi oraz przeszło 20 różnych tańców innych autorów. W opracowaniach utworów wokalnych widoczna jest dbałość o zachowanie pierwotnej konstrukcji z jej linearyzmem. W madrygałach Galileiego znalazły zastosowanie postulowane przez niego środki wyrazu: chromatyzmy i połączenia dysonansowe. W niektórych madrygałach widoczna jest skłonność do homofonii i deklamacyjnej melodyki, przez co zbliżają się one do stylu monodycznego.

Literatura: O. Chilesotti Il primo libro di Huto di Vincenzo Galilei, „Rivista Musicale Italiana” XV, 1908; O. Chilesotti Di Nicola Vincentino e dei generi greci secondo Vincenzo Galilei, „Rivista Musicale Italiana” XIX, 1912; K. Chłędowski Rzym, ludzie baroku, Lwów 1912; O. Fleissner Die Madrigale V. Galileis und sein „Dialogo della musica antica e della moderna”, Monachium 1922; A. Einstein V. Galilei and the Instructive Duo, „Music and Letters” XVIII, 1937, tłum. włoskie „La Rassegna Musicale Italiana” XI, 1938; D.P. Walker Musical Humanism in the 16th and early 17th Century, „The Music Review” II–III, 1941–42, przedr. «Herausgegeben von der Gesellschaft für Musikforschung» V, Kassel 1949; A. Einstein The Italian Madrigal, Princeton 1949, przedr. 1971; J.M. Barbour Tuning and Temperament, East Lansing (Michigan) 1951; N. Pirotta Temperaments and Tendencies in the Florentine Camerata, „The Musical Quarterly” XL, 1954; C.V. Palisca V. Galilei’s Counterpoint Treatise..., „Journal of the American Musicological Society” IX, 1956; C.V. Palisca V. Galilei and Some Links between „Pseudo-monody” and Monody, „The Musical Quarterly” XLVI, 1960; C.V. Palisca V. Galilei’s Arrangements for Voice and Lute, w: Essays in Musicology, ks. pamiątkowa D. Plamenaca, Pittsburgh 1969; D.P. Walker Some Aspects of the Musical Theory of Vincenzo Galilei and Galileo Galilei, „Proceedings of the Royal Musical Association” C, 1973–74; K. Berger Theories of Chromatic and Enharmonic Music in Late Sixteenth Century Italy, Ann Arbor 1979.