Logotypy UE

Francesco da Milano

Biogram i literatura

Francesco da Milano [~czˊesko~], Milanese, właściwie Francesco Canova, *18 VIII 1497, Monza (k. Mediolanu), †15 IV 1543, pogrzebany w Mediolanie, włoski lutnista, wiolista i kompozytor.

Gry na lutni uczył się u G. Testagrossy. Między 1513 a 1521 działał prawdopodobnie przez jakiś czas w Rzymie, gdyż wiadomo, że był wysoko ceniony przez papieża Leona X. Około 1528 przebywał w Piacenzy, a później znów w Rzymie, na dworze kardynała Ippolita Medici. Po śmierci kardynała (1535) wstąpił na służbę papieża Pawła III, który m.in. powierzył mu naukę gry na lutni swego bratanka, Ottavia Farnese. W VI 1538 towarzyszył papieżowi w Nicei podczas spotkania z cesarzem Karolem V i królem francuskim Franciszkiem I; zyskał szczególne uznanie tego ostatniego i nie wykluczone, że zatrzymał się pewien czas we Francji, ale w 1539 był znowu na dworze papieskim. Trzej młodo zmarli bracia Francesco i jego ojciec, Benedetto, również zajmowali się muzyką. Najbardziej znanym uczniem Francesco da Milano był florentyńczyk Perino.

Francesco da Milano należy do najwybitniejszych lutnistów z pokolenia, które dokonało pewnego przełomu w muzyce instrumentalnej, realizując na lutni fakturę polifoniczną powyżej 3 głosów. Do intawolacji wybierał utwory polifoniczne o dużej ilości imitacji, przeważnie 4-głosowe, ale także motety 5- i 6-głosowe i wbrew wcześniejszej praktyce, przenosząc je na lutnię nie redukował liczby głosów. W rezultacie intawolacje zachowują zarówno architektonikę jak i niemal wszystkie dźwięki polifoniczne konstrukcji wzoru, a najczęściej wzbogacone są jeszcze rozmaitymi figurami dyminucyjnymi, nieraz obficie przez Francesco da Milano stosowanymi. Przeniesienie na lutnię utworów 6-głosowych ułatwione było przez dobór motetów Josquina des Prés, w których pełny zespół występuje rzadko, a wówczas coraz to inne głosy schodzą się na unison; niemniej spotyka się i przebiegi realnie 6-dźwiękowe. Do najbardziej rozbudowanych intawolacji chansons należą przeniesienia utworów Janequina La guerre i Le chant des oiseaux.

W zachowanej twórczości Francesco da Milano zwraca uwagę niemal całkowity brak tańców (jedynym przykładem jest spagna) i zdecydowana przewaga liczebna ricercarów i fantazji (nazwy stosowane są w źródłach zamiennie w stosunku do wielu utworów Francesco da Milano). Utwory te stanowią również nowy etap w historii muzyki instrumentalnej, przeważają w nich bowiem przebiegi polifoniczne (2- i 3-głosowe), a często podstawę konstrukcji całego utworu stanowi technika imitacyjna. Imitowane frazy nie mają jeszcze na ogół indywidualnego kształtu; zwykle są to frazy oparte na pochodach skalowych, z czym wiąże się znaczna jednolitość materiałowa, tak poszczególnych kompozycji jak i pomiędzy różnymi ricercarami czy fantazjami. Interesujący jest fakt przekształcania imitowanych fraz w trakcie utworu, które doprowadziło później do powstania ricercaru wariacyjnego. Warto zwrócić uwagę, że aczkolwiek pierwsze druki Francesco da Milano są o kilkanaście lat późniejsze od organowych Marcantonia Cavazzoniego, to twórcy ci byli niemal rówieśnikami. Pomimo tego wiele utworów Francesco da Milano bliższych jest rozbudowanym imitacyjnym ricercarom młodszego Cavazzoniego – Girolama. Niektóre utwory Francesco da Milano należą też do wczesnych przykładów kształtowania autonomicznej architektoniki muzycznej, nieuzależnionej od formy tekstu słownego czy gestów tanecznych, a opartej tylko na określonych proporcjach liczbowych między rozmiarami poszczególnych części a całości.

Literatura: L. Dorez La cour du Pape Paul III, Paryż 1932; J.E. Newman Francesco Canova da Milano: A Lutenist of the Sixteenth Century, praca magisterska, New York University, 1942; E.A. Wienandt Musical Style in the Lute Compositions of Francesco da Milano, dysertacja, University of Iowa, 1951; O. Gombosi À la recherche de la forme dans la musique de la Renaissance: Francesco da Milano, w: La musique instrumentale de la Renaissance, wyd. J. Jacquot, Paryż 1955; H.C. Slim Francesco da Milano. A Bio-Bibliographical Study, cz. 1 Biography, „Musica Disciplina” XVIII, 1964, cz. 2 Bibliography, „Musica Disciplina” XIX, 1965; Y. Giraud Deux livres de tablature inconnus de Francesco da Milano, „Revue de musicologie” LV, 1969; J. McWhorter Meadors Italian Lute Fantasias and Ricercars Printed in the Second Half of the Sixteenth Century, dysertacja, Harvard University, 1984; A.J. Ness The Herwarth Lute Manuscripts at the Bavarian State Library, Munich, dysertacja, New York University, 1984; A.J. Ness The Siena Lute Book and its Arrangements of Vocal and Instrumental Part Music, w: Proceedings of the International Lute Symposium: Utrecht 1986, Utrecht 1986; S. Mengozzi Is this Fantasy a Parody? Vocal Models in the Free Compositions of Francesco da Milano, „Journal of the Lute Society of America” XXIII, 1990; F. Pavan Francesco Canova and his Family in Milan, „Journal of the Lute Society of America” XXIV, 1991; F. Pavan Ex paupertate evasit: Francesco da Milano et sa famille, w: Le Concert des voix et des instruments à la Renaissance, red. J.M. Vaccaro, Paryż 1995; M.G. Carlone Immagini di liutisti del primo Cinquecento, dysertacja, Università di Bologna, 1996; V.A. Coelho The Reputation of Francesco da Milano (1497–1543) and the Ricercars in the Cavalcanti Lute Book, „Revue belge de Musicologie” L, 1996; R. Harmon Listeners in Depictions of Orpheus and (?) I Francesco da Milano, „The Lute” XXXVI, 1996; F. Rossi Pacolini da Borgotaro versus Pacalone da Padova: Francesco da Milano nell’antologia di Castelfranco Veneto, w: Trent’anni di ricerca musicologica. Studi in onore di F. Alberto Gallo, red. P. Dalla Vecchia i D. Restani, Rzym 1996; F. Pavan Francesco Canova da Milano, dysertacja, Università degli Studi di Milano, 1996; V.A. Coelho Authority, Autonomy, and Interpretation in Seventeenth-Century Italian Lute Music, w: Performance on lute, guitar, and vihuela, red. V.A. Coelho, Cambridge 1997; H. Minamino Was Francesco da Milano a viola da mano Player?, „The Lute” XXXVIII, 1998; F. Pavan Francesco da Milano: Intabolatura de Leuto, Bolonia 2000; V.A. Coelho Papal Tastes and Musical Genres: Francesco da Milano „Il Divino” (1497–1543), and the Clementine Aesthetic, w: The Pontificate of Clement VII. History, Politics, Culture, red. K. Gouwens i S. Reiss, Ashgate 2002.

Kompozycje, rękopisy i edycje

Kompozycje:

96 fantazji i ricercarów

toccata

intawolacje 4 motetów

intawolacje 24 chansons

intawolacje 2 madrygałów

kanon na 2 lutnie

spagna na 2 lutnie

druki zawierające pierwsze wyd. jednego lub wielu wymienionych utworów:

Francesco da Milano Intabolatura di liuto…, wyd. Wenecja 1536, 2. wyd. w latach 40.  XVI w.

Intabolatura de leuto de diversi autori…, wyd. G.A. Castiglione, Mediolan 1536

Francesco da Milano Intavolatura de viola o ver o lauto (…) Libro secondo de la fortuna, wyd. Neapol 1536

Francesco da Milano Intabolatura de lauto (…) Libro primo, wyd. Wenecja 1546, 2. wyd. 1556, 3. wyd. 1563 poszerz.

Francesco da Milano i P.P. Borrono Intabulatura di lauto (…) Libro seconda, wyd. Wenecja 1546

Francesco da Milano i Perino Fiorentino Intabolatura de lauto (…) Libro terzo, wyd. Wenecja 1547, 2. wyd. 1562, 3. wyd. 1563, 4. wyd. 1566

Francesco da Milano i P.P. Borrono Intavolatura di lauto (…) Libro secondo, wyd. Mediolan 1548 (inna zawartość niż w analogii zatytułowanym druku weneckim z 1546)

Francesco da Milano i Iulio da Modena Intabolatura de lautto, libro settimo, wyd. Wenecja 1548

I. Matelart Intavolatura de leuto (…) Libro primo, wyd. Rzym 1559

V. Galilei Intavolature de lauto (…) Libro primo, wyd. Rzym 1563

Te same utwory wydawane były wielokrotnie zarówno w już wymienionych drukach, jak i w innych publikacjach zawierających utwory bądź tylko Francesco da Milano (Intavolatura de viola o ver o lauto … Libro primo della fortuna, wyd. Neapol 1536; Intabolatura de lauto … Libro segondo, wyd. Wenecja 1546, 2. wyd. 1561, 3. wyd. 1563), bądź różnych kompozytorów (kilkanaście antologii włoskich, francuskich, hiszpańskich, niderlandzkich i niemieckich z 1546–86)

 

Rękopisy zawierające utwory z XVI w. niepublikowane:

Bruksela, Bibiotheque Royale, Ms. II 275

Cambridge, University Library, Ms. Dd. 2. 11

Donaueschingen, Fürstlich Fürstenbergische Hofbibiliothek, Ms. G I 4

Edynburg, University Library, Ms. DC.5.125

Monachium, Bayerische Staatsbibiliothek, Mus. Ms. 266

ponadto kopie utworów druk. zachowały się w kilkunastu antologiach rkp.

 

Edycje:

The Lute Music of Francesco Canova da Milano, 2 t., wyd. A. J. Ness (zapis tabulaturowy i transkrypcja na dwóch pięcioliniach w stroju lutni), «Harvard Publications in Music» III–IV, Cambridge (Massachusetts) 1970

Francesco da Milano Opere complete per liuto, 2 t., wyd. R. Chiesa, Mediolan 1971 (transkrypcja na jednej pięciolinii w stroju gitarowym)

pojedyncze utwory w antologiach muzyki dawnej