Dussek, Jan

Dussek, Dusík, Dussik, Jan Ladislav, Johann Ludwig, ochrzczony jako Václav Jan, *12 II 1760 Čáslav, †20 III 1812 St Germain-en-Laye (k. Paryża), syn Jana Josefa, czeski kompozytor i pianista.

Muzyki uczył się początkowo u matki (Weroniki z d. Štěbetovej, harfistki) i ojca, a później u L. Spinara w jezuickim gimnazjum w Jihlavie na Morawach. Przez pewien czas uczył się także w jezuickim gimnazjum w Kutnej Horze, gdzie również grał na organach; później przeniósł się do Pragi (1776–1778), gdzie ukończył gimnazjum i studiował przez jeden semestr na tamtejszym uniwersytecie.

W 1779 towarzyszył hr. Männerowi w jego podróży do Niderlandów. Tam działał jako organista w Malines (1779) i Bergen-op-Zoom (od 1780), wystąpił z koncertami fortepianowymi w Malines i Amsterdamie, a od 1783 w Hadze został nauczycielem fortepianu w domu Wilhelma V Orańskiego, namiestnika Niderlandów. Następnie wyjechał do Hamburga, gdzie zaprzyjaźnił się z C.Ph.E. Bachem, koncertował też w Kassel.

W III 1783 występował prawdopodobnie w Warszawie, a następnie przebywał na dworze ks. Karola Radziwiłła w Nieświeżu. Tam nawiązał bliższe stosunki z bratową księcia Karola, księżną Zofią (z d. Thurn und Taxis) i uciekł z nią 17 I 1784 do Tylży. Później rozpoczął pełną sukcesów podróż koncertową, grając na fortepianie i harmonice szklanej w Berlinie (1784), Moguncji (1785), Petersburgu i Paryżu (1786) oraz w miastach włoskich (1787–88).

W 1788 powrócił do Paryża, natomiast po wybuchu rewolucji osiadł w 1790 w Londynie. Występował tam jako solista w cyklu koncertów Salomona, był też modnym i cenionym nauczycielem fortepianu. W 1792 poślubił Sophię Giustinę Corri, córkę włoskiego kompozytora Domenica Corriego, z którym w 1797 założył wydawnictwo nutowe. Po bankructwie przedsiębiorstwa (1799) Dussek zmuszony był uciekać przed wierzycielami do Hamburga. Ponownie koncertował w Niemczech, a w 1802 w Pradze; w latach 1803–06 przebywał na dworze ks. pruskiego Ludwika Ferdynanda. Po śmierci księcia działał krótko na dworze księcia von Isenburg, a od 1807 aż do śmierci był nauczycielem muzyki i organizatorem koncertów na dworze ks. Talleyranda w Paryżu.

Żona Dusska, Sophia Giustina (1 V 1775 Edynburg – po 1828 ?), była śpiewaczką, pianistką i harfistką; skomponowała także kilka utworów na fortepian i harfę. Z małżeństwa tego pochodziła córka Olivia (29 IX 1801 Londyn-1847 Londyn), zam. Buckley, pianistka, harfistka i organistka, która również zajmowała się komponowaniem (utwory fortepianowe, na harfę, pieśni).

Dussek był obok J.B. Cramera i M. Clementiego jednym z najwybitniejszych ówczesnych pianistów. Dysponował olśniewającą techniką i wyróżniał się precyzyjnym użyciem pedału. Za jego namową Broadwood wprowadził unowocześnienia do swoich instrumentów. Jako kompozytor poświęcił się niemal wyłącznie twórczości fortepianowej. W utworach Dusska, utrzymanych w formach klasycznych, pojawiają się cechy stylistyczne typowe dla romantyzmu, antycypujące twórczość m.in. Webera, Chopina i Schumanna. Talent Dusska wysoko cenił J. Haydn.

Literatura: Z. Zouhar J.L. Dusík, 1760–1960, Brno 1960 (bibliografia); H.A. Craw A Bibliography and Thematical Catalogue of the Works of J.L. Dusík (1760–1812), dysert. University of Southern California, 1964; K. Bartoszewicz Radziwiłłowie, Warszawa po 1927; K. Krafka Romantické prvky v klavímích sonatách J.L. Dusík, dysert. uniwesytet Brno 1950; V.J. Sýkora J.L. Dusík, der älteste Vorgänger Chopins, w: The Book of the First International Musicological Congress, devoted to the Works of F. Chopin 16th–22nd February 1960, red. Z. Lissa, Warszawa 1963; S.V. Klíma Dusík in England, „Music and Letters” XLI, 1960; L. Schiffer J.L. Dusík Seine Sonaten und seine Konzerte, Monachium 1914, przedr. Nowy Jork 1973; M. Tarantová V.J. Tomášek a J.L. Dusík, „Zprávy Bertramky” LIII, 1968; D. Sandlin Romantic Elements in the Piano Sonatas of J.L. Dusík (1760–1812), dysertacja University of Miami, Coral Gables 1974; L. Palazzolo Il tocco cantale. J.L. Dusík, compositore e virtuoso tra Mozart e Clementi, Lukka 1992; J.B. Weidensal Notes on J.L. Dusík and Mrs. Dusík (Sophia Corri). A Review of Contemporary Sources, „American Harp Journal” XIV, 1993; A. Żórawska-Witkowska Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, Warszawa 1995; A. Gerhard J.L. Dusík Le retour à Paris. Eine Klaviersonate zwischen Aufklärung und Romantik, „Archiv für Musikwissenschaft” LIII, 1996; A. Davison The Iconography of en Émigré Musician: Henri-Pierre Danloux’s 1795 Portrait of Jan Ladislav Dussek, „Early Music” 2009 t. 37 nr 2; Jan Ladislav Dussek (1760–1812). A Bohemian Composer ‘en voyage’ through Europe, red. R. Illiano, R.H. Stewart-MacDonald, Bologna 2012; G. Gostelow Dussek and the moderator; or, how to play the piano with both feet, „Early Music” 2014 t. 42 nr 3.