Dąbrowski, Florian Alojzy

Dąbrowski Florian Alojzy, *2 V 1913 Rosko k/Czarnkowa (woj. poznańskie), †20 XI 2002 Poznań, polski kompozytor, pedagog i działacz muzyczny. Urodził się w rodzinie organisty Bolesława Franciszka Dąbrowskiego (1875–1942), założyciela w 1905 Koła Śpiewaczego „Lutnia” w Rosku i członka tajnego w zaborze pruskim Związku Organistów Polskich. Koło Śpiewacze rozwinęło się w istniejący do dzisiaj chór mieszany, którego stulecie powstania uczczono tablicą pamiątkową. Studiował w Miejskim Konserwatorium Muzycznym w Bydgoszczy (1930–39) u S.B. Poradowskiego (teoria) i E. Rezlera (fortepian). W 1948 uzyskał dyplom z kompozycji w klasie S.B. Poradowskiego w PWSM w Poznaniu. W 1945 zorganizował średnią szkołę muzyczną w Bydgoszczy i do 1951 uczył w niej przedmiotów teoretycznych; był współorganizatorem Państwowej Filharmonii w Bydgoszczy. W latach 1951–54 rektor i wykładowca PWSM w Sopocie, od 1954 wykłada teorię i kompozycję w PWSM w Poznaniu (w latach 1961–64 prorektor, od 1973 – profesor). Prowadził aktywną działalność związkową (m.in. w latach 1969–75 wiceprezes Zarządu Głównego ZKP). Był współtwórcą i wielokrotnym organizatorem i przewodniczącym komisji repertuarowej Festiwalu Polskiej Muzyki Współczesnej „Poznańska Wiosna”; uczestniczył w jury wielu konkursów muzycznych (m.in. konkursu kompozytorskiego im. H. Wieniawskiego w Poznaniu). Intensywnie działał w ruchu popularyzacji muzyki wśród młodzieży Pro Sinfonika, założonej w Poznaniu w 1968 przez A.A. Łuczaka, w 1973 został laureatem Medalu Muzycznego i członkiem honorowym Pro Sinfoniki. Recenzent i publicysta muzyczny czasopism „Arkona”, „Gazeta Pomorska”, „Ilustrowany Kurier Codzienny”, „Nowy Tor”, „Pomorze”, „Ziemia Pomorska”, „Słowo Powszechne”, „Pro Sinfonica” (zeszyty), „Nurt”, „Ruch Muzyczny”.

Od 1977 był członkiem opiniotwórczego kolegium redakcyjnego «Res Facta», od 1994 «Res Facta Nova» (wyd. w Poznaniu). W 1998 objął funkcje wiceprezesa Poznańskiego Towarzystwa Muzycznego im. H. Wieniawskiego oraz przewodniczącego komitetu wydawniczego Dzieł wszystkich H. Wieniawskiego.

Otrzymał wiele nagród muzycznych, m.in. na Konkursie Kompozytorskim ZKP 1947 za Suitę kujawską i 1949 za kantatę Odejście Fryderyka, na Festiwalu Teatrów Polski Północnej 1963 za muzykę do Nocy listopadowej S. Wyspiańskiego, ponadto 1967, 1975 i 1980 – nagrodę MKiS I stopnia (1980 – za szczególne osiągnięcia w dziedzinie dydaktyczno-wychowawczej). Dwukrotnie otrzymał Nagrodę Artystyczną Miasta Poznania 1965, 1975, Nagrodę Główną Wielkopolskiego Towarzystwa Kulturalnego 1979 oraz w 1979 – nagrodę ZKP za całokształt twórczości i działalności organizacyjno-muzycznej (i za zasługi pedagogiczne), a w 1998 został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Pierwszą żoną Dąbrowskiego była artystka malarka Halina Magdańska (1915–1957). Jego drugą żoną zostaje Olga Iliwicka-Dąbrowska (1910–1980), koncertująca pianistka i pedagog, od 1951 prowadziła klasę fortepianu w PWSM w Poznaniu (od 1965 kierownik Katedry Fortepianu).

W 1983 Dąbrowski przeszedł na emeryturę, nadal wykładając w Akademii Muzycznej w Poznaniu. W 1998 obchodzony był jego jubileusz 85-lecia urodzin zorganizowany przez Pro Sinfonikę i Oddział Poznański ZKP. Zmarł 20 listopada 2002 i pochowany jest z żoną O. Iliwicką-Dąbrowską na Cmentarzu Junikowo w Poznaniu (pole 32 kw. 5, rz. 12 nr 5). Od 2004 z wieży kościoła w rodzinnym Rosku rozlega się hejnał, a w 2006 przy wejściu do kościoła odsłonięta została pamiątkowa tablica prof. F. Dąbrowskiego, twórcy tego hejnału i zasłużonego obywatela Rosku.

Twórczość kompozytorska Dąbrowskiego wyrasta z nurtu romantycznego (wyraz) i neoklasycznego (dyscyplina, rzemiosło) muzyki polskiej okresu międzywojennego. Kompozytor posługuje się typowymi formami klasycznymi z preferencją formy repryzowej i zastosowania elementów koncertujących. Po 1945 nie opiera się wpływom folkloru, zwłaszcza rodzimych Kujaw i Wielkopolski, pisząc liczne suity i kantaty inspirowane ruchem śpiewaczym. Z tego okresu pochodzi kantata Odejście Fryderyka, będąca rzadkim w polskiej muzyce współczesnej przykładem hołdu złożonego muzyce Chopina (należą tu również popularne utwory chóralne poświęcone Chopinowi).

Linią przewodnią prowadzącą do nowoczesnego warsztatu symfonicznego Dąbrowskiego (Évocation symphonique, Muzyka uroczysta, Symfonia) są zainteresowania aspektem konstruktywistycznym (studia nad Schönbergiem) oraz brzmieniowym. Tendencje te ogniskują się w Koncercie skrzypcowym (zastosowanie aleatoryzmu regulowanego) oraz w obu koncertach fortepianowych. Partytury Dąbrowskiego świadczą o specjalnym wyczuleniu kompozytora na barwę; nie sięgając do nowych środków i awangardowej techniki, Dąbrowski uzyskuje jej daleko idące wysublimowanie, łącząc rozwinięte środki harmoniczne z wrażliwym stosowaniem barwy instrumentu i głosu ludzkiego (częste wprowadzanie głosów dziecięcych, kolorystyczne wykorzystywanie perkusji).

Szczególnym rysem osobowości kompozytora jest stosunek do wojny jako najtragiczniejszego kataklizmu dziejowego, zagrażającego podstawowemu poczuciu człowieczeństwa. Aspekt antywojenny, głębokie przesłanie humanistyczne wyraża wywodząca się z nurtu twórczości religijnej Dąbrowskiego Litania do Najświętszej Maryi Panny (1947), w której zawarte jest wezwanie: „Zbaw dusze moich przyjaciół zabitych na wojnie...”. Dzieło to – osadzone głęboko w polskim „poczuciu litanijnym”, przepojone gorzkim liryzmem i porywające oryginalną barwą instrumentów – stanowi kontynuację kierunku zapoczątkowanego religijnymi kantatami K. Szymanowskiego i poprzedza twórczość H.M. Góreckiego oraz A. Nikodemowicza. Wyraz ascetycznego liryzmu dominuje także w całej (objętościowo największej) twórczości wokalnej i wokalno-instrumentalnej oraz chóralnej kompozytora.

W artykule Rola kompozytora w społeczeństwie Dąbrowski formułuje poglądy na muzykę współczesną, dostrzegając w niej takie cechy jak preferowanie powściągliwości wyrazu, prymat intelektu, wywoływanie szoku, dążność do abstrakcji. Sam jednak uważa, że „wywołanie przeżycia czy wzruszenia u słuchacza to jedno z najkapitalniejszych zadań współczesnego polskiego kompozytora”.

Literatura: D. Gwizdałówna Poglądy estetyczne prof. F. Dąbrowskiego, „Zeszyty Muzyczne. Pro Sinfonika” III st. Poznań 1972/73, nr 5; F. Dąbrowski kompozytor – pedagog – działacz – publicysta, „Zeszyty Muzyczne. Pro Sinfonika” I st. Poznań 1973/74, nr 5; Grand Prix „Pro Sinfonika 75” – Prof. F. Dąbrowski, „Zeszyty Muzyczne. Pro Sinfonika” II st. Poznań 1975/76; A. Laboga Prof. F. Dąbrowski, „Kronika m. Poznania” 1976 nr 4; A. Chłopecki Nota o „Koncercie skrzypcowym” F. Dąbrowskiego, Polskie Nagrania SX 1054 (1977); J. Cegiełła F. Dąbrowski. W 65. rocznicę urodzin – Koncert kompozytorski, Państwowa Filharmonia Poznańska, Poznań 1978; D. Skwarska Problemy wykonawcze utworów chóralnych „Soggetto” i „Ballady” F. Dąbrowskiego, praca mgr wykonana w PWSM w Poznaniu, Poznań 1979 (maszynopis); J. Stankiewicz Wywołać przeżycie i wzruszenie, „Nurt” 1983 nr 7; J. Stankiewicz Jubileusz Profesora Floriana Dąbrowskiego, „Ruch Muzyczny” 1983 nr 23; M. Nawrocka Muzyka Floriana Dąbrowskiego, „Ruch Muzyczny” 1983 nr 26; T. Kaczyński Trzej nietypowi. (Sympozjum poświęcone twórczości F. Dąbrowskiego, S. Kisielewskiego, Z. Mycielskiego), „Ruch Muzyczny” 1986 nr 5; Pamięci Zygmunta Mycielskiego, „Ruch Muzyczny” 1987 nr 26; Melos, Logos, Etos. Materiały z sympozjum poświęconego F. Dąbrowskiemu, S. Kisielewskiemu, Z. Mycielskiemu, red. K. Tarnawska-Kaczorowska, Warszawa 1987, zawiera m.in.: J. Stankiewicz „Litania do Najświętszej Maryi Panny” F. Dąbrowskiego z perspektywy twórczości litanijnej religijnej, przekł. słowacki „Litánia k Najsvätejšej Márii Panne” F. Dabrowského z perspektivy litániovej tvorby, tłum. V. Godár, w: „Slovenská hudba. Revue pre hudobnú kultúru” XXI, 1995 nr 1: Musica sacra; W. Jamroziak Notatki do nie napisanego wywiadu z kompozytorem, „Nurt” 1989 nr 8; A.A. Łuczak, Florian Dąbrowski – kompozytor i obywatel, „Res Facta Nova”: teksty o muzyce współczesnej, 2004 nr 7, s. 9–15; F. Dąbrowski, w: (red.) Z. Pruss, A.Weber, R. Kuczma, Bydgoski leksykon muzyczny, Bydgoszcz 2004, s. 112–113; L.J. Kulczycki Historia Koła Śpiewaczego Lutnia w Rosku 1905–1939, Poznań 2003; L.J. Kulczycki Biografia F. Dąbrowskiego, Poznań 2004 [zawiera nieznane informacje o pochodzeniu rodu, działalności ojca Bolesława i F. Dąbrowskiego oraz m.in. spis ponad stu jego artykułów prasowych, zamieszczonych głównie w „Ilustrowanym Kurierze Polskim” i w zeszytach „Pro Sinfoniki”, oraz relację z pogrzebu].