Da Ponte, Lorenzo

Da Ponte Lorenzo, Emmanuele Conegliano, *10 III 1749 Ceneda (obec. Vittorio Veneto), †17 VIII 1838 Nowy Jork, włoski librecista. Pochodził z rodziny żydowskiej, po zmianie wiary przyjął nazwisko biskupa Cenedy. W latach 1769–73 uczył się w seminarium duchownym i otrzymał święcenia kapłańskie. W 1774 został nauczycielem retoryki i muzyki w seminarium w Treviso, skąd w 1776 wydalono go podobno za szerzenie postępowych poglądów; z powodu zbyt swobodnego stylu życia w 1779 musiał też opuścić Republikę Wenecką. Przebywał krótko w Dreźnie, po czym udał się do Wiednia, gdzie w 1783 otrzymał stanowisko poety teatralnego. W Wiedniu napisał swoje pierwsze libretto do opery II ricco d’un giorno, wystawionej z muzyką A. Salieriego w 1784. Tutaj również w latach 1786–90 powstały jego 3 słynne libretta pisane dla Mozarta: Le nozze di Figaro, Don Giovanni, Così fan tutte. W 1790 Da Ponte opuścił Wiedeń i udał się do Paryża i Holandii. Zamieszkał w Londynie, gdzie pracował w teatrze, pisząc oryginalne libretta i tłumacząc włoskie na angielski; tutaj założył włoską księgarnię i drukarnię. Od 1804 do śmierci przebywał w Nowym Jorku, ucząc języków, tłumacząc libretta, wykładając literaturę włoską w Columbia College. Napisał ok. 58 librett (w tym tłumaczenia i przeróbki) dla A. Salieriego, W.A. Mozarta, V. Martín y Solera, G. Paisiella, F. Bianchiego, P. Wintera i in.

Literatura: L. da Ponte Memorie, 2 t., red. G. Gambarin, F. Nicolini, Bari 1918, Nowy Jork 1923–27, 2. wyd. 1929–30, wyd. angielskie Londyn 1929, Filadelfia 1929, przedr. 1967, wyd. polskie Pamiętniki wg wyd. z 1918, tłum. J. Popiel, Kraków 1977; A. Marchesan Della vita e delle opere di Lorenzo Da Ponte, Treviso 1900; H. Boas Lorenzo da Ponte als Wiener Theaterdichter, „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft” XV, 1913/14; J.L. Russo Lorenzo Da Ponte, Poet and Adventurer, Nowy Jork 1922; G. Gugitz Denkwürdigkeiten des Venezianers Lorenzo Da Ponte, Drezno 1924; A. Loewenberg Lorenzo Da Ponte in London, „The Music Review” IV, 1943; A. Einstein Mozart. His Charakter. His Work, Nowy Jork 1945, wyd. niemieckie Sztokholm 1947, wyd. polskie Mozart. Człowiek i dzieło, tłum. A. Rieger, Kraków 1975; A. Fitzlyon The Libertine Librettist. A Biography of Mozart’s Librettist Lorenzo Da Ponte, Londyn 1955, przedr. 1982 pt. Lorenzo Da Ponte. A Biography of Mozart’s Librettist; W. Freitag Lorenzo Da Ponte in Amerika, „Musica” XIV, 1960; C. Pagnini Bibliographia Dapontiana, Triest 1960; H. Abert W.A. Mozart, Lipsk 8. wyd. 1973; D. Goldin Mozart, Da Ponte e il linguaggio dell’opera buffa, S. Kunze Elementi veneziani nella librettistica di Lorenzo Da Ponte, L. Zorzi „Teatralità” di Lorenzo Da Ponte tra „Memorie” e libretti d’opera, w: Venezia e il melodramma nel settecento. Venice 1975, t. 2; H.L. Scheel „Le Mariage de Figaro” von Beaumarchais und das Libretto der „Nozze di Figaro” von Lorenzo Da Ponte, „Die Musikforschung” XXVIII, 1975; D. Goldin Da Ponte. librettista fra Goldoni e Casti, „Giornale storico della letteratura italiana” CLVIII, 1981; H. Goertz Mozarts Dichter Lorenzo Da Ponte, Wiedeń 1985; S. Hodges Lorenzo Da Ponte. The Life and Times of Mozart’s Librettist, Londyn 1985 (zawiera wykaz prac Lorenza Da Ponte); A. Steptoe The Mozart-Da Ponte Operas. The Cultural and Musical Background to ,,Le nozze di Figaro”, „Don Giovanni”, and „Così fan tutte”, Oksford 1988.