Colonna, Giovanni Paolo

Colonna [ko~] Giovainni Paolo, *16 VI 1637 Bolonia, †29 XI 1695 Bolonia, włoski kompozytor, pedagog organista, organmistrz. Ojcem jego był Antonio Colonna, zwany Antonio dal Corno alias Colonna, organista i organmistrz, działający w połowie XVII w. w Brescii, a od 1633 w Bolonii. Giovanni Paolo uczył się u Agostina Filipucciego (organy), a następnie w Rzymie u A. Abbatiniego, O. Benevolego i G. Carissimiego (kompozycja). Podczas pobytu w Rzymie był przez jakiś czas organistą w kościele S. Apollinare. Po powrocie do Bolonii w 1659 został drugim, a od 1661 pierwszym organistą w kościele S. Petronio. W latach 1666–88 pełnił tam również funkcję konserwatora organów. Był członkiem Accademia dei Filaschisi, a następnie jednym z założycieli Accademia dei Filarmonici (1666). Od 1 XI 1674 piastował w kościele S. Petronio (aż do końca życia) stanowisko maestro di cappella po M. Cazzatim. Jednocześnie w latach 1673–88 był maestro di cappella w kościele Madonna di Galliera, a w latach 1689–90 w kościele S. Giovanni in Monte. W 1685 Colonna wspólnie z G.B. Vitalim i innymi muzykami, uznając wyższość szkoły bolońskiej nad rzymską, wystąpił publicznie przeciwko stosowaniu przez Corellego równoległych kwint (III Sonata op. 2). Ok. 1694 papież Innocenty XII powołał go na stanowisko maestro di cappella w bazylice św. Piotra w Rzymie, lecz z powodu złego stanu zdrowia Colonna nie mógł tego stanowiska przyjąć.

Colonna był przede wszystkim mistrzem muzyki religijnej, którą wysoko ceniono nie tylko współcześnie, lecz jeszcze w następnym wieku. Jego utwory na wielkie wokalno-instrumentalne obsady, jak i małogłosowe charakteryzują się wielką biegłością techniczną oraz ścisłością kontrapunktyczną. W kompozycjach z op. 1 oraz op. 4–8 stosuje Colonna na wielką skalę technikę polichóralną o bardzo gęstej fakturze polifonicznej; w małogłosowych utworach z op. 2 i 3 kompozytor rozwija szerokie frazy o szczególnie śpiewnej melodyce, nie rezygnując jednak z dużego udziału techniki kontrapunktycznej. Ze względu na układ architektoniczny są to już typowe kantaty. Kompozycje z tych zbiorów uznawane są jako prekursorskie w stosunku do kantat kameralnych Händla. Zawartość op. 10 natomiast uważana jest za syntezę stylu Colonny; są to utwory napisane na 3–5 głosów z zespołem instrumentalnym (głównie instrumenty smyczkowe). Zbiór ten cechuje przemienność krótkich odcinków solowych lub małogłosowych z pełnym zespołem tutti traktowanym polifonicznie, często imitacyjnie. Znamienne jest również usamodzielnienie się głosów instrumentalnych, odejście od wiernego dublowania zespołu wokalnego. Czasami – co jest charakterystyczne dla szkoły S. Petronio – w utworach religijnych kompozytor wprowadza trąbki. W stosunku do współczesnych Colonna operował bardziej skrystalizowanym systemem dur-moll, stosował często efekty harmoniczne (dysonanse, akordy septymowe itp.), jednakże nigdy nie przełamując prawideł kontrapunktu. Tonalność odgrywa u Colonny stosunkowo dużą rolę w kształtowaniu architektoniki utworu.

Colonna jest również znaczącym kompozytorem oratoriów. Uprawiał on typ oratorio volgare, a więc oparty na tekście włoskim i przeznaczony dla szerszego kręgu odbiorców. Wiadomo o 13 oratoriach skomponowanych przez Colonnę, z czego tylko 6 zachowało się do naszych czasów. W niektórych oratoriach Colonny zaznacza się ścisłe rozdzielenie recytatywu i arii oraz minimalny udział ariosa. W innych – na sposób jeszcze Carissimiego – te trzy sposoby kształtowania melodycznego wzajemnie się przenikają. Recytatywy charakteryzują się krótkimi frazami (co zazwyczaj łączy się z długością wersu w tekście słownym), często oddzielonymi pauzami; kompozytor wprowadza tu na szeroką skalę malarstwo dźwiękowe. Arie są zazwyczaj małych rozmiarów – choć czasem zdarzają się szerzej rozbudowane o bardzo różnorodnej konstrukcji, którą jednak można sprowadzić do 2- lub 3-częściowej formy. Schemat arii da capo w zasadzie jeszcze nie istnieje, wprowadza natomiast kompozytor arię typu dewizowego. Chóry stosowane są rzadko, najczęściej pomyślane jako zespół występujących w oratorium solistów. Zespół instrumentalny stosowany ad libitum ogranicza się do smyczków. Colonna tworzył również i dzieła dramatyczne lub quasi dramatyczne (określane jako drammetto), a także kantaty świeckie o wyraźnie dramatycznym układzie (znane są teksty).

Literatura: L. Frati Per la storia della musica in Bologna nel secolo XVII, „Rivista Musicale Italiana” XXXII, 1925; F. Vatielli Arte e vita musicale a Bologna, Bolonia 1927; F. Vatielli L’oratorio a Bologna negli ultimi decenni del Seicento, „Note d’archivio per la storia musicale” XV, 1938; H.E. Smither A History of the Oratorio, Chapel Hill 1977; C. Vitali G.P. Colonna, maestro di cappella dell’Oratorio filippino in Bologna, „Rivista Musicale Italiana” XIV, 1979; C. Vitali G.P. Colonna maestro di cappella dell’Oratorio filippino in Bologna, „Rivista Musicale Italiana” XIV, 1979; M. Vanscheeuwijck La cappella musicale di San Petronio ai tempi di G.P. Colonna (1674–1695). Organizzazione esemplare di una istituzione musicale, Florencja 1993; J. Riepe Überlegungen zur Funktion des italienischen Oratoriums im letzten Drittel des 17. Jahrhunderts am Beispiel von G. Legrenzis „Sedecia” und „La caduta di Gerusalemme” von G.P. Colonna, w: G. Legrenzi e la cappella ducale di San Marco, red. F. Passadore i F. Rossi, «Quaderni della Rivista Italiana di Musicologia» XXIX, Florencja 1994; Z.M. Szweykowski Technika polichóralna, jej typy i przemiany, «Historia Muzyki XVII wieku. Muzyka we Włoszech», red. Z.M. Szweykowski, t. 2, Kraków 2000.