Callas [kal~] Maria, właściwie M. Kalogeropoulos, *4 XII 1923 Nowy Jork, †16 IX 1977 Paryż, amerykańska śpiewaczka (sopran) pochodzenia greckiego. Córka osiadłego w Ameryce greckiego aptekarza, dzieciństwo spędziła w Nowym Jorku, gdzie pobierała pierwsze lekcje muzyki. W 1937 przyjechała z matką do Grecji i podjęła lekcje śpiewu u M. Trivelli, a następnie studia w ateńskim konserwatorium u Elviry de Hidalgo. Debiutowała w IV 1939, licząc zaledwie lat 15, w studenckim przedstawieniu Rycerskości wieśniaczej Mascagniego, a następnie śpiewała na ateńskiej scenie w operetce Suppégo Boccaccio (1940), w Tosce Pucciniego (1942), Nizinach d’Alberta i Fideliu Beethovena (1944). W 1945 wróciła do Nowego Jorku, gdzie usłyszał ją znakomity tenor G. Zenatello i zaangażował na festiwal w Weronie. Debiut w Giocondzie Ponchiellego 3 VIII 1947 pod batutą T. Serafina przyniósł Callas świetny sukces, powodując zaangażowanie młodej śpiewaczki przez T. Serafina do ról Izoldy i Turandot w weneckim Teatro la Fenice oraz zaproszenie na występy w roli Turandot w rzymskich Termach Karakalli latem 1948. W następnym sezonie śpiewała w Teatro la Fenice Brunhildę w Walkirii Wagnera, lecz zwrotny punkt w jej karierze nastąpił, kiedy podjęła się przygotować w zastępstwie chorej koleżanki partię Elwiry w Purytanach Belliniego. Okazało się wówczas, że jej dramatyczny sopran jest równie dobrze predestynowany do lekkich partii koloraturowych, które też z czasem miały stać się główną jej domeną; tylko przez krótki czas uprawiała jeszcze repertuar wagnerowski, śpiewając m.in. partię Kundry w Parsifalu Wagnera w operze rzymskiej. Wiosną 1949 poślubiła przemysłowca G. Meneghiniego (z którym 10 lat później rozwiodła się), przyjmując zarazem obywatelstwo włoskie. Latem 1949 śpiewała w Buenos Aires (Teatro Colón), a w 1950 wystąpiła pierwszy raz w La Scali jako Aida. W X 1950 w rzymskim Teatro Eliseo wywołała sensację rolą Fiorilli we wznowieniu zapomnianego Turka we Włoszech Rossiniego i od tego właśnie momentu zaczęła przestawiać się na repertuar typu soprano leggiero. W sezonie 1951/2 święciła swój prawdziwy, triumfalny debiut w La Scali (Nieszpory sycylijskie Verdiego pod dyrekcją V. de Sabaty, potem Norma Belliniego i Uprowadzenie z seraju Mozarta). Występy w La Scali oraz przedstawienia Purytanów w operze rzymskiej ustaliły pozycję Callas jako jednej z największych śpiewaczek stulecia; pozycję tę umocniły jeszcze kreacje w wydobytej z zapomnienia Armidzie Rossiniego (festiwal Maggio Fiorentino w 1952) i Medei Cherubiniego (tamże w 1953) oraz w Normie na scenie londyńskiej Covent Garden. (1952). W La Scali występowała w każdym sezonie od 1953 do 1958; upamiętniły się tam zwłaszcza przedstawienia Westalki Spontiniego, Lunatyczki Belliniego i Traviaty Verdiego w reżyserii L. Viscontiego, Łucji z Lammermooru pod dyrekcją H. Karajana oraz wznowienia (specjalnie dla niej) zapomnianych oper: Anny Boleny Donizettiego, Ifigenii na Taurydzie Glucka i Pirata Belliniego. W 1954 i 1955 śpiewała w Chicago m.in. w Normie i Purytanach Belliniego, Trubadurze Verdiego oraz Madamie Butterfly Pucciniego. 29 X 1956 debiutowała w Metropolitan Opera House w Nowym Jorku rolą Normy i śpiewała na tej scenie do 1958.
Występujące po 1959 niedyspozycje głosowe oraz choroba serca zmusiły ją do znacznego ograniczenia występów scenicznych. Jeszcze w 1960 odniosła w La Scali triumf we wznowionym Poliuto Dionizettiego; w sezonie 1961/2 ostatni raz wystąpiła na tej scenie jako Medea, a następnie przez dwa lata prawie zupełnie nie występowała. W sezonie 1964/5 śpiewała w paryskiej Grand Opéra Normę i Toscę. W Tosce wystąpiła też w 1965 w Nowym Jorku i po raz ostatni 5 VII 1965 w Covent Gard. Później prowadziła kursy mistrzowskie w nowojorskiej Juilliard School of Music, nagrywała płyty, podejmowała próby reżyserskie (bez powodzenia); w 1974 dała w Londynie i Paryżu serię recitali wespół z G. di Stefano, ponadto zagrała tytułową rolę w filmie Pasoliniego Medea. W 1957 została odznaczona Komandorią Republiki Włoskiej. Współpracowała z firmami płytowymi: Cetra, Columbia i Angel.
Mimo iż prawdziwa wielka kariera Marii Callas trwała bardzo krótko (niespełna 15 lat), przeszła ona do historii jako jedna z najwybitniejszych i najbardziej wyjątkowych postaci w dziejach teatru operowego. Głos Callas odznaczał się charakterystyczną, fascynującą barwą; artystka władała nim z ogromną techniczną maestrią, podporządkowaną zawsze wyrazowi dramatycznemu. Posiadała też wyjątkowy dar ekspresji i niezwykłą kulturę słowa; była aktorką wielkiej miary – jej talent w tej dziedzinie wspierała nieprzeciętna uroda. Nie bez racji więc nazwano ją „primadonną stulecia” (z którym to tytułem harmonizował po trosze tryb życia artystki). W dużej mierze jej zasługą stało się wznowienie wielu zapomnianych już pozycji dawnego repertuaru operowego.
Literatura: E. Gara Die grossen Interpreten Maria Callas, Frankfurt 1959; G. Jellinek Callas. Portrait of a Prima Donna, Nowy Jork 1960; L. Riemens Maria Callas, Utrecht 1960; F. Herzfeld La Callas, Berlin 1962; S. Galatopoulos Callas. La Divina, Londyn 1963, 3. wyd. 1976; C. Cederna Chi è Maria Callas?, Mediolan 1968; M. Picchetti, M. Teglia El arte de Maria Callas como metalenguaje, Buenos Aires 1969; J. Ardon, C. Fitzgerald Callas, Nowy Jork 1974; H. Wisneski Maria Callas. The Art behind the Music, Nowy Jork 1975; J. Ardoin The Callas. Legacy, London 1977; P. J. Rémy Callas. Une vie, Paryż 1978.
