logotypes-ue_ENG

Bernart de Ventadorn

Biogram i literatura

Bernart de Ventadorn, Bernard de Ventadour, *ok. 1130 zamek Ventadorn (prow. Corrèze), †ok. 1195, opactwo Dalon (?) (k. Périgueux), trubadur. Według biografii średniowiecznych (vidas), których wiarygodność jest trudna do zweryfikowania, był synem pałacowego sługi, a sztuki komponowania pieśni nauczył się na dworze wicehrabiego de Ventadorn (utożsamianego z Eble II, †1147), który sam był poetą i muzykiem. Przebywał być może na dworze Eleonory Akwitańskiej w Normandii, aż do jej wyjazdu do Anglii (1154) oraz na dworach w Vienne (k. Grenoble), Narbonne oraz w Tuluzie. Po śmierci swego ostatniego protektora, Rajmunda V hr. Tuluzy (†1192), miał wstąpić do klasztoru cysterskiego w Dalon. Niewykluczone jednak, że poetę można utożsamić z Bernartem, synem wicehrabiego Eble III, który w latach 1212–1234 był opatem w Tulle, niedaleko Ventadorn. W takim wypadku jego działalność poetycką należałoby przesunąć o około dwie dekady później.

Bernart de Ventadorn był typowym przedstawicielem dworskiej liryki miłosnej i panujących w niej konwencji. Podkreślano wielokrotnie muzyczne walory jego poezji. Wykazuje ona wiele cech stylistycznych typowych dla twórczości starszych generacji trubadurów, co przejawia się m.in. w niewielkich rozmiarach strof i prostocie układów wersyfikacyjnych. Tworzył utwory wyłącznie w formie canzony, zwykle liczące 6 lub 7 strof z tornadą (krótszą końcową strofą), z zachowaniem tych samych rymujących się sylab we wszystkich strofach (coblas unissonans) lub ze zmianą rymów co dwie strofy (coblas doblas). Zachowało się 41 jego utworów (39 cansos i 2 dialogowane tensos). Muzyczne opracowania strofy utrzymane jest zazwyczaj w formie AAB (pedes/cauda) lub przekomponowanej (oda continua), niekiedy z okazjonalnymi powrotami wariacyjnie przekształconych fraz. Styl opracowań jest przeważnie sylabiczny, ale oszczędne ornamenty pojawiają się pod koniec wersów.

Pieśni Bernarta cieszyły się dużym uznaniem, o czym świadczy wyjątkowa, jak na twórcę XII-wiecznego, liczba zachowanych melodii. Niektóre z nich wykorzystywano do tworzenia kontrafaktur. Największą popularność zyskała tzw. Pieśń o skowronku (Can vei la lauzeta mover), której fragmenty cytowano w wielu utworach, m.in. w Roman de la Rose ou Guillaume de Dole (ok. 1200), Roman de la Violette Gerberta de Montreuil (1225) oraz w prowansalskim misterium o św. Agnieszce (ok. połowy XIV w.) i której melodię adaptowano do tekstów łacińskich, oksytańskich, francuskich i niemieckich. Bernart de Ventadorn uważany jest za jednego z najwybitniejszych poetów drugiej generacji trubadurów prowansalskich.

Literatura: N. Zingarelli Ricerche sulla vita e le rime di Bernart de Ventadorn, «Studi Medievali» I, 1904/5;  P. Bec La douleur et son univers poétiques chez Bernart de Ventadorn, „Cahiers de civilisation médiévale” XII, 1969; N. Gossen Musik und Text in Liedern des Trobadors Bernart de Ventadorn, „Schweizer Jahrbuch für Musikwissenschaft”, IV–V, 1984–85; W. Paden Bernart de Ventadour le troubadour devint-il abbé de Tulle?, w: Mélanges de langue et de littérature occitanes en hommage à Pierre Bec, Poitiers 1991; E. Aubrey The Music of the Troubadours, Bloomington 1996; J. Haines Vers une distinction leu/clus dans l’art musico-poétique des troubadours, „Neophilologus” LXXXI, 1997; David Murray The Clerical Reception of Bernart De Ventadorn’s ‘Can Vei la Lauzeta Mover’ (Pc 70, 34), „Medium Aevum”, LXXXV, 2016, nr 2; E. Aubrey The progeny of Bernart de Ventadorn’s Can vei la lauzeta mover, w: ks. pam. Christophera Page’a, Woodbridge 2020.

Edycje

C. Appel Bernart von Ventadorn. Seine Lieder mit Einleitung und Glossar, faks. zapisów melodii, Halle 1915

C. Appel Die Singweisen Bernarts von Ventadorn, faks, melodii, Halle 1934

Der musikalische Nachlass der Troubadours, wyd. F. Gennrich, 3 t., Darmstadt 1958–65

Bernart de Ventador – Chansons d’amour, Paryż 1966 (wyd. krytyczne samych tekstów)

J. Maillard Anthologie de chants de troubadours, Nicea 1967; The Extant Troubadour Melodies, wyd. H. van der Werf, Rochester (Nowy Jork) 1984