Bernart de Ventadorn

Bernart de Ventadorn, Bernard de Ventadour, *ok. 1130 zamek Ventadorn (prow. Corrèze), †ok. 1195, opactwo Dalon (?) (k. Périgueux), trubadur. Według biografii średniowiecznych (vidas), których wiarygodność jest trudna do zweryfikowania, był synem pałacowego sługi, a sztuki komponowania pieśni nauczył się na dworze wicehrabiego de Ventadorn (utożsamianego z Eble II, †1147), który sam był poetą i muzykiem. Przebywał być może na dworze Eleonory Akwitańskiej w Normandii, aż do jej wyjazdu do Anglii (1154) oraz na dworach w Vienne (k. Grenoble), Narbonne oraz w Tuluzie. Po śmierci swego ostatniego protektora, Rajmunda V hr. Tuluzy (†1192), miał wstąpić do klasztoru cysterskiego w Dalon. Niewykluczone jednak, że poetę można utożsamić z Bernartem, synem wicehrabiego Eble III, który w latach 1212–1234 był opatem w Tulle, niedaleko Ventadorn. W takim wypadku jego działalność poetycką należałoby przesunąć o około dwie dekady później.

Bernart de Ventadorn był typowym przedstawicielem dworskiej liryki miłosnej i panujących w niej konwencji. Podkreślano wielokrotnie muzyczne walory jego poezji. Wykazuje ona wiele cech stylistycznych typowych dla twórczości starszych generacji trubadurów, co przejawia się m.in. w niewielkich rozmiarach strof i prostocie układów wersyfikacyjnych. Tworzył utwory wyłącznie w formie canzony, zwykle liczące 6 lub 7 strof z tornadą (krótszą końcową strofą), z zachowaniem tych samych rymujących się sylab we wszystkich strofach (coblas unissonans) lub ze zmianą rymów co dwie strofy (coblas doblas). Zachowało się 41 jego utworów (39 cansos i 2 dialogowane tensos). Muzyczne opracowania strofy utrzymane jest zazwyczaj w formie AAB (pedes/cauda) lub przekomponowanej (oda continua), niekiedy z okazjonalnymi powrotami wariacyjnie przekształconych fraz. Styl opracowań jest przeważnie sylabiczny, ale oszczędne ornamenty pojawiają się pod koniec wersów.

Pieśni Bernarta cieszyły się dużym uznaniem, o czym świadczy wyjątkowa, jak na twórcę XII-wiecznego, liczba zachowanych melodii. Niektóre z nich wykorzystywano do tworzenia kontrafaktur. Największą popularność zyskała tzw. Pieśń o skowronku (Can vei la lauzeta mover), której fragmenty cytowano w wielu utworach, m.in. w Roman de la Rose ou Guillaume de Dole (ok. 1200), Roman de la Violette Gerberta de Montreuil (1225) oraz w prowansalskim misterium o św. Agnieszce (ok. połowy XIV w.) i której melodię adaptowano do tekstów łacińskich, oksytańskich, francuskich i niemieckich. Bernart de Ventadorn uważany jest za jednego z najwybitniejszych poetów drugiej generacji trubadurów prowansalskich.

Literatura: N. Zingarelli Ricerche sulla vita e le rime di Bernart de Ventadorn, «Studi Medievali» I, 1904/5;  P. Bec La douleur et son univers poétiques chez Bernart de Ventadorn, „Cahiers de civilisation médiévale” XII, 1969; N. Gossen Musik und Text in Liedern des Trobadors Bernart de Ventadorn, „Schweizer Jahrbuch für Musikwissenschaft”, IV–V, 1984–85; W. Paden Bernart de Ventadour le troubadour devint-il abbé de Tulle?, w: Mélanges de langue et de littérature occitanes en hommage à Pierre Bec, Poitiers 1991; E. Aubrey The Music of the Troubadours, Bloomington 1996; J. Haines Vers une distinction leu/clus dans l’art musico-poétique des troubadours, „Neophilologus” LXXXI, 1997; David Murray The Clerical Reception of Bernart De Ventadorn’s ‘Can Vei la Lauzeta Mover’ (Pc 70, 34), „Medium Aevum”, LXXXV, 2016, nr 2; E. Aubrey The progeny of Bernart de Ventadorn’s Can vei la lauzeta mover, w: ks. pam. Christophera Page’a, Woodbridge 2020.