Balakauskas Osvaldas, *19 XII 1937 Miliūnai (k. Wiłkomierza), litewski kompozytor. W latach 1957–61 studiował na wydziale muzycznym w instytucie pedagogicznym w Wilnie, w 1964–68 kompozycję u B. Latoszynskiego, a w 1969 u M. Skorika w konserwatorium w Kijowie. Od 1972 mieszka w Wilnie, wykłada kompozycję i kieruje katedrą kompozycji w Akademii Muzycznej. W latach 1988–92 jako członek rady Sajudisa prowadził działalność polityczną na rzecz niepodległości Litwy. W latach 1992–94 był ambasadorem Litwy we Francji, Hiszpanii i Portugalii (z siedzibą w Paryżu). W 1996 otrzymał Litewską Nagrodę Państwową.
Zmysł konstruktywistyczny oraz konsekwentna praca Balakauskasa nad stworzeniem własnego systemu muzycznego sprawiły, iż jego twórczość odznacza się indywidualnym stylem kompozytorskim, który cechuje: dyscyplina środków i formy, ekspresja kontrolowana, logika struktury dzieła. Na kształtowanie się osobowości artysty wpłynęły lata studiów w Kijowie, podczas których Balakauskas poznał twórczość przedstawicieli ówczesnej awangardy ukraińskiej: W. Silwestrowa i L. Hrabowskiego. Inspiracji dostarczyła również muzyka Stockhausena, Bouleza, Xenakisa, Messiaena, a zwłaszcza Weberna. W webernowskim strukturalizmie dopatrzeć się można źródeł konstruktywizmu Balakauskasa. Poszukując prawideł organizacji materiału wysokościowego i eksperymentując z bazą 12-dźwiękową (punktem wyjścia była technika dodekafoniczna) Balakauskas doszedł do własnej teorii harmonii zwanej dodekatoniką, opartej na „metodzie projekcji kwintowej”. Autor nie obala istniejących systemów, lecz dzięki konstruowaniu modeli ponadheptatonicznych (zrywających z typową dla systemu funkcyjnego dur-moll 7-stopniowością) odsłania możliwość szerszego istnienia diatoniki. Twórczość Balakauskasa cechuje różnorodność gatunków i poetyk: od quasi-barokowej (Sinfonia concertante, Bachjahr) poprzez neoimpresjonistyczną (Kalnų sonata) do postmodernistycznej (Alla Turca Once More, Chopin-Hauer).
Literatura: M. Janicka-Słysz Osvaldas Balakauskas „Deszcz dla Krakowa”, w: Muzyka, słowo, sens, księga pamiątkowa M. Tomaszewskiego, red. A. Oberc, Kraków 1994; D. Mirka Piękno dodekatoniki, w: W kręgu muzyki litewskiej, praca zbiorowa, red. K. Droba, Kraków 1997.
Kompozycje:
Instrumentalne:
Suita na fortepian, 1960
3 capriccia na fortepian, 1964
10 utworów na fortepian, 1964
Impresonata na flet i fortepian, 1964
Šokių siuita (Suita taneczna) na orkiestrę smyczkową, 1964; 2. wersja na skrzypce i fortepian, 1965
Sonata I na organy, 1965
Concertino na fortepian i orkiestrę smyczkową, 1966
Wariacje na flet, obój i fagot, 1966
Kaskada I na fortepian, 1967
Aerofonia na flet, obój, klarnet i fagot, 1968
Sonata na skrzypce i fortepian, 1969
Quartetto concertante na flet, skrzypce, wiolonczelę i fortepian, 1970
I Kwartet smyczkowy, 1971
II Kwartet smyczkowy, 1971
Ludus modorum na wiolonczelę, klawesyn lub syntezator i fortepian, 1972
Sonatina na skrzypce i fortepian, 1972
Studi sonori na 2 fortepiany, 1972
I Symfonia, 1973
Devyni šaltiniai (‘dziewięć wiosen’), na różne wersje instrumentalne, 1974
Fuga na skrzypce i fortepian, 1974
Gaublio siuita (‘suita globu ziemskiego’) na fortepian, 1974
Retrospective I na skrzypce i fortepian, 1974
Kaip marių bangos prisilietimas (‘jak dotknięcie morskiej fali’) na skrzypce i fortepian, 1975
Kalnų sonata (‘sonata gór’) na fortepian i orkiestrę, 1975
...ad astra na orkiestrę, 1976
Medis ir paukštė (‘drzewo i ptak’) na altówkę i fortepian, 1976
II Symfonia, 1979
Heterofonia na wiolonczelę elektryczną, 1979
Orgia-Katharsis na wiolonczelę elektryczną z taśmą, 1979
Passio strumentale na kwartet smyczkowy i orkiestrę, 1980
Sonata II „Enneatonika” na organy, 1980
Albertiana na flet, skrzypce, wiolonczelę i fortepian, 1981
Concerto na obój, klawesyn i orkiestrę smyczkową, 1981
Movimenti na 2 fortepiany, 1981
Raštai (‘ornamenty’) na flet, skrzypce, wiolonczelę i fortepian z taśmą, 1981
III „Sinfonia concertante” na skrzypce, fortepian i orkiestrę, 1982
Do nata na altówkę lub wiolonczelę z taśmą, 1982
Gaida na fortepian z taśmą, 1983
Auletika-2 na 3 flety i klawesyn, 1984
Auletika-3 na 3 flety i dzwony z taśmą, 1984
Claqua na klarnet, 2 skrzypiec, altówkę i wiolonczelę, 1984
Spengla-ūla na orkiestrę smyczkową, 1984
Bachjahr na flet, klawesyn i orkiestrę smyczkową, 1985
Kaskada II na fortepian, 1986
Alla Turca Once More dla 4 pianistów, 1987
Opera strumentale na orkiestrę, 1987
Ostrobothnian Symphony na orkiestrę smyczkową, 1989
Veda-seka-budi dla 5 perkusistów, 1990
Lietus Krokuvai (‘deszcz dla Krakowa’) na skrzypce i fortepian, 1991
Polilogas na saksofon altowy i orkiestrę smyczkową, 1991
Maggiore-minore na saksofon altowy i fortepian; 2. wersja na skrzypce i fortepian, 1994
Meridionale – hommage à Witold Lutosławski na orkiestrę kameralną, 1994, wyk. Warszawska Jesień 1994
Retrospective II na wiolonczelę i fortepian, 1994
Betsafta na wiolonczelę solo, fortepian, 2 skrzypiec, altówkę i wiolonczelę, 1995
Bop-art na puzon i fortepian, 1995
Solža-gala na wiolonczelę elektryczną z taśmą, 1995
Erasmus na trąbkę i puzon z taśmą, 1996
Concerto RK (dedyk. R. Katiliusowi) na skrzypce i orkiestrę kameralną, 1997
La Valse na skrzypce, 1997
Wokalno-instrumentalne:
Prie mėlynos gėlės (‘przy błękitnym kwiecie’) na chór mieszany, flet, obój, skrzypce, altówkę, wiolonczelę i fortepian, sł. L. Gutauskas, 1976
Daugybė Pravirų Šulinių (‘mnóstwo na wpół otwartych studzien) na sopran, puzon (lub wiolonczelę) i fortepian, sł. L. Gutauskas, 1979
5 pieśni na 2 głosy i fortepian, sł. V. Mykolaitis-Putinas, 1981
Dada-Concerto na sopran, tenor, 2 basy i zespół instrumentalny, sł. L. Gutauskas, 1982
Tyla – Le silence, kantata na sopran, mezzosopran, tenor, baryton, fortepian i orkiestrę kameralną, sł. O. Miłosz, 1986, wyk. pol. Warszawska Jesień 1987
Chopin-Hauer na sopran, tenor, grupę wokalną, 2 fortepiany, altówkę i taśmę, sł. A. Schopenhauer, 1990
Requiem in memoriam Stasys Lozoraitis na mezzosopran, chór mieszany, syntezator i orkiestrę smyczkową, 1995
Sceniczne:
Makbet, balet, libr. J. Smoriginas wg W. Szekspira, 1988
muzyka do filmu baletowego Zodiak
Elektroniczne:
Tranquillo na taśmę, 1985
Synthphonia na taśmę, 1989
Prace:
Dodekatonika, cz. I, w: W kręgu muzyki litewskiej, praca zbiorowa, red. K. Droba, Kraków 1997
