Bach, Wilhelm Friedemann

Bach Wilhelm Friedemann, *22 XI 1710 Weimar, †1 VII 1784 Berlin, najstarszy syn Johanna Sebastiana i Marii Barbary, niemiecki kompozytor i organista, zw. drezdeńskim lub hallskim Bachem. Gry na organach i klawesynie uczył się u ojca. Od 1723 był uczniem Thomasschule w Lipsku, w latach 1726–27 pobierał w Merseburgu lekcje gry na skrzypcach u J.G. Grauna, a od 1729 do 1732 studiował prawo na uniwersytecie w Lipsku. W latach 1733–46 zajmował stanowisko organisty w dworskim kościele św. Zofii w Dreźnie. W tym okresie powstało wiele jego kompozycji instrumentalnych, m.in. Koncert klawesynowy F-dur i D-dur, liczne sonaty i polonezy klawesynowe oraz symfonie. Utwory te wykonywane były na drezdeńskim dworze. W 1746 Wilhelm Friedemann osiadł w Halle, gdzie objął stanowisko dyrektora muzyki w trzech głównych kościołach miasta: św. Maurycego, św. Ulryka i NMP (w tym ostatnim był także organistą). Do jego obowiązków należało komponowanie kantat na święta kościelne oraz prowadzenie chórów (szkolnego i miejskiego) i orkiestry rekrutującej się z członków Collegium Musicum i muzyków miejskich. W pierwszych latach pracy Wilhelm Friedemann cieszył się w Halle dużą popularnością, potem jego ekscentryczny tryb życia spowodował nieporozumienia z władzami miasta, wskutek czego w 1764 kompozytor zrezygnował ze swoich stanowisk. W tym czasie i później Wilhelm Friedemann ubiegał się bezskutecznie o posadę organisty w Wolfenbüttel i w Brunszwiku, zaś proponowanego mu wcześniej stanowiska kapelmistrza na dworze w Darmstadcie nie przyjął. Od 1770 przebywał w Brunszwiku, utrzymując się z lekcji muzyki i gry na organach; koncertował również w Getyndze i Wolfenbüttel. W 1774 zamieszkał w Berlinie, gdzie także dawał koncerty organowe oraz przez krótki czas prowadził imprezy muzyczne na dworze księżniczki pruskiej Amalii. W ostatnich latach życia Wilhelma Friedemanna pogłębiły się jego trudności materialne; kompozytor zmarł w izolacji od świata muzycznego.

W twórczości Wilhelma Friedemanna Bacha następowało stopniowe przezwyciężanie polifonii barokowej na rzecz północnoniemieckiego stylu galant, dla którego typowa była faktura homofoniczna. Opanowanie warsztatu kompozytorskiego i bogata inwencja melodyczna Wilhelma Friedemanna uzewnętrzniły się przede wszystkim w utworach klawesynowych i kameralnych, które stały się zapowiedzią nowych prądów artystycznych, właściwych okresowi Sturm und Drang. Według XVIII-wiecznych przekazów Wilhelm Friedemann był mistrzem improwizacji i gry na organach; ten aspekt jego osobowości podkreślają również współcześni historycy muzyki. Brak pełnego wydania dzieł Wilhelma Friedemanna Bacha utrudnia opracowanie i ocenę jego twórczości kompozytorskiej.

Literatura: C.H. Bitter Carl Philipp Emanuel Bach und Wilhelm Friedemann Bach und deren Brüder, 2 t., Berlin 1868; K. Zehler Wilhelm Friedemann Bach und seine hallische Wirksamkeit, „Bach-Jahrbuch” VII, 1910; M. Schneider Das sogenannte Orgelkonzert d-moll von Wilhelm Friedemann Bach, „Bach-Jahrbuch” VIII, 1911; M. Falek Wilhelm Friedemann Bach, Lipsk 1913, wyd. nowe W. Gurlitt, Lindau 1956 (zawiera katalog tematyczny dzieł); K. Stabenow Johann Sebastian Bachs Sohn, Lipsk 1935; C. Freyse Die Schulhefte Wilhelm Friedemann Bachs, „Bach-Jahrbuch” XXXIX, 1951/52; K. Geiringer The Bach Family: Seven Generations of Creative Genius, Nowy Jork 1954, wyd. fr. Paryż 1955, wyd. hol. Arnhem 1956, wyd. niem. poszerz. Die Musikerfamilie Bach, Leben und Wirken in drei Jahrhunderten, Monachium 1958, wyd. hiszp. Madryt 1962; J. Müller-Blattau Bindung und Freiheit. Zu Wilhelm Friedemann Bachs Fugen und Polonäsen, ks. pam. W. Fischera, Innsbruck 1956, przedr. w: Von der Vielfalt der Musik, Fryburg Bryzg. 1966; G.B. Weston Some Works Falsely Ascribed to Friedemann Bach, w: Essays on Music, ks. pam. A.Th. Davisona, Cambridge (Massachusetts) 1957; C. de Nys Note sur les polonaises de Wilhelm Friedemann Bach, The Book of the First International Musicological Congress, devoted to the Works of F. Chopin 16th–22nd February 1960, red. Z. Lissa, Warszawa 1963; W. Braun Material zu Wilhelm Friedemann Bachs Kantatenauffuhrungen in Halle (1746–64), „Die Musikforschung” XVIII, 1965; H.-J. Schulze Eine „Drama per Musica” als Kirchenmusik. Zu Wilhelm Friedemann Bachs Aufführungen der Huldigungskantate BWV 205a, „Bach-Jahrbuch” LXI, 1975; M. Falck Wilhelm Friedemann Bach. Sein Leben und seine Werke mit thematischem Verzeichnis seiner Kompositionen, Hildesheim 1977 (przedr. wyd. Lipsk 1913); W. Braun W.F. Bach und J.Ph. Kirnberger, w: Barockmusik in Berlin, red. G. Wagner, Berlin 1987; P. Wollny Studies in the Music of Wilhelm Friedemann Bach. Sources and Style, dysertacja Harvard University 1993.