Areński, Arienski, Anton Stiepanowicz, *12 VII (30 VI) 1861 Nowogród Wielki, †25 (12) II 1906 Perkjarvi k. Terijoki (Finlandia, obecnie k. Zielonogorska, Rosja), rosyjski kompozytor, pianista, dyrygent i pedagog. Naukę muzyki rozpoczął w domu rodzinnym pod kierunkiem matki, następnie kontynuował ją w Petersburgu u K. Zikego, w szkole muzycznej Russeau. W latach 1879–82 studiował w konserwatorium w Petersburgu (kontrapunkt u J. Johannsena, kompozycja u N. Rimskiego-Korsakowa). Ukończywszy studia ze złotym medalem, podjął pracę pedagogiczną w konserwatorium w Moskwie, gdzie w latach 1882–89 wykładał przedmioty teoretyczne, a od 1889 do 1894 prowadził klasę kompozycji. Jego uczniami byli m.in. A. Skriabin, S. Rachmaninow, A. Goldenweiser, H. Pachulski. W latach 1888–95 Areński działał ponadto jako dyrygent Rosyjskiego Towarzystwa Chóralnego w Moskwie. W 1895 objął dyrekcję Nadwornej Kapeli Śpiewaczej w Petersburgu, z której ustąpił w 1901, aby poświęcić się kompozycji i działalności koncertowej. W 1904 zaniechał występów, trawiony chorobą płuc.
Na twórczości Areńskiego zaciążył silnie wpływ P. Czajkowskiego, z którym przyjaźnił się w latach profesury w konserwatorium w Moskwie. Nie dorównując mu pod względem indywidualności twórczej, Areński przyswoił sobie tylko powierzchowne rysy muzyki Czajkowskiego: melancholijny ton, elegancję stylu, upodobanie do eufemicznej harmoniki. Wykazywał przy tym dużą inwencję melodyczną i predyspozycję do lirycznych form wypowiedzi. Twórczość Areńskiego odpowiadała gustom muzycznym szerokich kręgów rosyjskiego mieszczaństwa. Największym powodzeniem cieszyły się pieśni (Rozbitaja waza, Nie zażygaj ognia, Osien’), utwory fortepianowe i kameralne (elegijne Trio fortepianowe d-moll poświęcone pamięci K. Dawydowa). Widoczna w jego utworach dążność do uzyskania narodowego charakteru muzyki przez nawiązanie do pieśni ludowej była próbą chybioną; w zakresie dużych form wokalnych Areński nie wyszedł poza nastrój romansowej liryki (Son na Wołgie), w utworach fortepianowych i kameralnych tematy ludowe otrzymały obcą im oprawę harmoniczną i wirtuozowską fakturę o salonowej proweniencji (Fantazja na tematy bylin Riabinina).
Literatura: G. Cypin Anton Stiepanowicz Arienski, Moskwa 1966. K. Płużnikow Zabytyje stranicy russkogo romansu, Leningrad 1988.
Instrumentalne:
orkiestrowe:
Symfonia h-moll op. 4, 1883
Symfonia A-dur op. 22, 1889
Suita g-moll 1886
Fantazja na orkiestrę, op. 9, 1886
Intermezzo g-moll na orkiestrę smyczkową, op. 13, 1889
Wariacje na temat Czajkowskiego na orkiestrę smyczkową, op. 35
na instrument i orkiestrę:
Koncert f-moll na fortepian i orkiestrę, op. 2, 1882
Koncert a-moll na skrzypce i orkiestrę, op. 54, 1901
Fantazja na tematy bylin Riabinina na fortepian i orkiestrę, op. 48, 1899
kameralne:
Kwintet fortepianowy D-dur 1900
Kwartet smyczkowy G-dur 1888
Kwartet smyczkowy a-moll 1894
Trio smyczkowe d-moll 1894
Trio smyczkowe f-moll 1905
utwory na skrzypce i fortepian, na wiolonczelę i fortepian
fortepianowe:
Essais sur des rythmes oubliés na fortepian, op. 28
24 morceaux na fortepian, op. 36
12 préludes na fortepian, op. 63
4 suity na 2 fortepiany, op. 15, 23, 33, 62
Dietskaja siuita op. 65 (kanony na fortepian na 4 ręce)
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
60 pieśni na głos i fortepian
Wołki, ballada na bas i orkiestrę, sł. A. Tołstoj, 1902
Kubok, ballada na głos, chór i orkiestrę, sł. F. Schiller, tłum. rosyjskie W. Żukowski, 1902
Wospominanije, suita na głos i orkiestrę, sł. P. Shelley, tłum. rosyjskie K. Balmont, 1904
duety i kwartety wokalne
utwory chóralne (świeckie i cerkiewne)
Lesnoj car, kantata, sł. J.W. Goethe, tłum. rosyjskie W. Żukowski, 1882
Kantata na 10-letije… koronowanija, sł. A. Kriukow, 1893
3 melodeklamacje z orkiestrą do tekstów poetyckich i prozatorskich I. Turgieniewa, 1903
Sceniczne:
opery:
Son na Wołgie, libretto wg A. Ostrowskiego, 1882–90, wyst. Moskwa 1890
Rafael…, wyst. Moskwa 1894
Nal i Damajanti, libretto wg W. Żukowskiego, 1891–1903, wyst. Moskwa 1904
muzyka do inscenizacji poematu Fontanna Bachczyseraju A. Puszkina, 1899
muzyka do Burzy W. Szekspira, wyst. Moskwa 1905
Nocz w Jegiptie, balet, 1900, wyst. Paryż 1908 (w ramach Rosyjskich Sezonów Diagilewa), Petersburg 1909
Prace:
Kratkoje rukowodstwo k prakticzeskomu izuczeniju garmonii, Moskwa 1891, 5. wyd. 1929, tłum. niemieckie P. Juon 1900
Rukowodstwo k izuczeniju form instrumientalnoj i wokalnoj muzyki, 2 cz., Moskwa 1893–94, 6. wyd. 1930
Sbornik zadacz (1000) dla prakticzeskogo izuczenija garmonii, Moskwa 1897, ostatnie wyd. 1960
