Allegri, Gregorio

Allegri Gregorio, *1582 lub 1584 Rzym, †17/18 II 1652 Rzym, włoski kompozytor, śpiewak i kapelmistrz. W latach 1591–96 był dyskantystą w S. Luigi dei Francesi i uczył się pod kierunkiem G.B. Nanino, a być może także G.M. Nanino, w latach 1601–04 śpiewał tutaj sporadycznie jako tenor. Od roku 1607 prawdopodobnie do 1621 był kapelmistrzem katedry w Fermo; w 1621 powrócił do Rzymu, gdzie objął funkcję kapelmistrza w S. Spirito in Saxia. Z końcem 1629 uzyskał beneficjum w katedrze w Tivoli. W tym samym czasie został śpiewakiem w kapeli sykstyńskiej, a od 1650 do śmierci był jej kapelmistrzem. W latach 1634–35 (a może i dłużej) współpracował jako organizator i muzyk z Arciconfraternita del SS. Crocifisso przy kościele San Marcello. Utrzymywał związek z kapelą książąt Altemps. Razem z S. Landim i innymi pracował nad rewizją hymnów kościelnych. Został mianowany kapelmistrzem Roku Świętego 1650. Część twórczości Allegriego (jak np. msze ad imitationem i utwory komponowane dla Cappella Sistina) mieści się w nurcie postpalestrinowskiego stile antico (na jeden i dwa chóry), który traktował jednak dość swobodnie, stosując współbrzmienia dysonansowe i chromatykę w celu interpretacji tekstu słownego. W utworach małogłosowych wprowadzał styl koncertujący i zróżnicowaną melodykę; podkreśla się, że towarzyszenie basso continuo jest w nich szczególnie bogato rozwinięte pod względem harmonicznym. W utworach instrumentalnych Allegri przechodzi od budowy ciągłej typu ricercarowego do odcinkowej, o wyraźnym zróżnicowaniu agogiki i technik kompozytorskich w sąsiadujących odcinkach. Sławę zawdzięcza swemu Miserere (na 9 głosów traktowanych 2-chórowo), napisanemu prawdopodobnie w 1638 na zamówienie papieża; było ono zastrzeżone do wykonania wyłącznie w kaplicy Sykstyńskiej i wykonywane tam stale w Wielkim Tygodniu mniej więcej do 1870. Większość zachowanych utworów Allegriego pozostała w rękopisach i przechowywana jest w wielu bibliotekach, głównie rzymskich.

Literatura: A. Adami Osservazioni per ben regolare il coro dei cantori della cappella pontificia, Rzym 1711; E. Celani I cantori della Cappella Pontificia nei secoli XVI–XVIII, „Rivista Musicale Italiana” 1907, 1909; A. Cametti La Scuola dei „pueri cantus” di S. Luigi dei Francesi in Roma e i suoi principali allievi (1591–1623): Gregotio, Domenico e Bartolomeo Allegri, Antonio Cifra, Orazio Benevoli, „Rivista Musicale Italiana” 1915; A. Allegra La cappella musicale di S Spirito in Saxia di Roma, „Note d’archivio per la storia musicale” 1940; J.  Lionnet La Musique à Saint-Louis des Français de Rome au XVII^e siècle, 2 cz., Wenecja 1985–86 („Note d’archivio per la storia musicale, nuova serie 3–4, suplement); G. Ciliberti Organizzazione musicale e orientamenti stilistici nello Stato Pontificio post-tridentino, „Rivista internazionale di musica sacra” 1990 nr 4; G. Morche Palestrina-Observanz im frühen Geistlichen Konzert, w: Atti del II convegno internazionale su studi palestriniani, red. L. Bianchi, G. Rostirolla, Palestrina 1991; S.R. Miller Music for the Mass in Seventeenth-Century Rome: Messe piene, the Palestrina Tradition, and the stile antico, Chicago 1998; S. Ragni Il Miserere di Allegri nella tradizione della Cappella Sistina: Le suggestion letterarie, „Studi e documentazioni” 2000; B. Schrammek Römische Musikerkarrieren in der ersten Hälfte des 17. Jahrhunderts, Essen 2002; K. Helfricht G. Allegri, Biographie, Werksverzeichnis, Edition und Untersuchungen zu den geringstimmig-konzertierenden Motetten mit Basso continuo, 2. t., «Frankfurter Beiträge zur Musikwissenschaft» 30, Tutzing 2004; T. Hochradner Einem Wunder Auf Der Spur: Die Mozarts und das Miserere von G. Allegri, „Muzikološki Zbornik/Musicological Annual” 2015 nr 2; G. O’Reilly „Per divertimento del Cittadino Mesplet, amatore et conoscitore della vera Musica”: two early sources of the „abbellimenti” used in Allegri’s „Miserere”, „Early Music” 2016 nr 1; G. O’Reilly „Allegri’s Miserere” in the Sistine Chapel, Woodbridge 2020.