Agazzari [agaccˊa:ri] Agostino, *2 XII 1578 Siena, †10 IV 1640 Siena, włoski kompozytor i teoretyk muzyki. Dane biograficzne o Agazzarim są skąpe, pochodzą przede wszystkim z dedykacji jego dzieł. Dwa pierwsze tomy (1596, 1600) poświęcone były osobistościom sieneńskim, stąd przypuszcza się, że do ok. 1600 przebywał w Sienie. Dawniejsze informacje o jego pobycie na dworze arcyksięcia Macieja Habsburga, późniejszego cesarza, nie znajdują dokumentalnego potwierdzenia. W latach 1602–06 Agazzari przebywał w Rzymie jako praefectus musicae w Collegium Germanicum. W 1606 był również kapelmistrzem w Seminario Romano. W tymże roku został członkiem sieneńskiej Accademia degli Intronati, gdzie przyjął pseudonim Armonico. W 1607 objął w Sienie kapelmistrzostwo w katedrze i pozostawał tam prawdopodobnie do śmierci, wszystkie bowiem jego publikacje od 1607 mają ze Sieną bezpośredni związek. Przypuszczenia, że Agazzari znał osobiście Viadanę, a nawet był jego uczniem, nie znajdują potwierdzenia; repertuar Collegium Germanicum z jego czasów świadczy natomiast, że wysoko Viadanę cenił.
Znaczenie Agazzariego w historii muzyki jest wielorakie. Był jednym z najwybitniejszych i najwcześniejszych przedstawicieli monodii i stylu koncertującego w szkole rzymskiej. Jako jeden z pierwszych sformułował zasady nowej praktyki basso continuo. Podobnie jak Viadana, podał szereg wskazówek i reguł dla muzyka improwizującego basso continuo na instrumencie klawiszowym. Wychodził z założenia, że realizacja basso continuo ma być uzależniona od treści tekstu słownego kompozycji. Technicznie oparł improwizację na regułach harmonii i kontrapunktu, przy czym zalecał preferowanie ruchu przeciwnego akordów prawej ręki w stosunku do melodii basu; objaśnił pomocniczy system cyfrowania linii basu. Agazzari stworzył również podstawy nowoczesnej instrumentacji, dzieląc wszystkie instrumenty – ze względu na rolę, jaką spełniają przy realizacji basso continuo – na fundamentalne i ornamentalne. Do pierwszej grupy zaliczał przede wszystkim organy i klawesyn, których zadaniem było prowadzenie i podtrzymywanie harmoniczne zespołu; w utworze małogłosowym, lub solowym tę samą funkcję przydzielał instrumentom strunowym: harfie, lutni, teorbie. Rolę instrumentów ornamentalnych (lutnia, teorba, harfa, lira, cytra, szpinet, gitara, skrzypce, pandora) widział w ozdabianiu i kontrapunktowaniu melodii, co powinno było wzbogacać i doskonalić harmonię. Wyróżniając wyraźnie grupę instrumentów strunowych i dętych, ostrzegał przed trudnościami zestrojenia tych ostatnich z całym zespołem. W zakresie praktyki basso continuo cieszył się Agazzari wielkim autorytetem u współczesnych. Już w 1607 A. Banchieri w przedmowie do Ecclesiastiche sinfonie wspomniał o traktacie Del sonare, określając go jako niezbędny do nauki akompaniowania. W 1609 Banchieri włączył Copia d’una lettera Agazzariego do swych Conclusioni; M. Praetorius szeroko referował Del sonare w III części Syntagma musicum (1619).
Agazzari był również jednym z pierwszych twórców recytatywu w muzyce dramatycznej. W swym Eumelio (1606) dał odmienny, bardziej śpiewny typ recytatywu w stosunku do recytatywów monodystów florenckich; w tekstach zwrotkowych tworzył melodię recytatywu tylko do jednej zwrotki, dając możliwość improwizowania wariacji przy wykonywaniu zwrotek następnych; melodię zmieniał jedynie przy wyraźnych zmianach emocjonalnych treści tekstu. W przebiegu dramatu wiązał powtarzane zwroty melodyczne z poszczególnymi bohaterami dramatu.
W muzyce religijnej, która stanowi ogromną większość jego twórczości, uprawiał w równej mierze stile nuovo, jak i postpalestrinowski stile antico. Rozwinął zwłaszcza małogłosowy wokalno-instrumentalny koncert kościelny, przy czym instrumenty stosował przede wszystkim w realizacji basso continuo. Mimo że w teoretycznych wywodach Agazzari opowiadał się zdecydowanie za podporządkowaniem muzyki tekstowi słownemu, w kompozycjach swych nie wyciągał z tej zasady pełnych konsekwencji. Twórczość Agazzariego nie jest dotychczas opracowana.
Literatura: A. Adrio Die Anfänge des geistlichen Konzerts, Berlin 1935; G. Barblan Contribuzioni ad una biografia critica di A. Agazzari, „Collectanea Historiae Musicae” II, Florencja 1956; G. Rose Agazzari and the Improvising Orchestra, „Journal of the American Musicological Society” XVIII, 1965; M.F. Johnson Agazzari’s „Eumelio”, a „Dramma pastorale”, „The Musical Quarterly” LVII, 1971; M. Materassi Teoria e pratica del „suonare sopra ‘l basso ” nel primo seicento, „Il Fronimo” VII, 1979; K.G. Feilerer A. Agazzaris „Musica ecclesiastica” 1638, w: Ars musica, musica scientia, księdze pamiątkowej H. Hüschena, red. D. Altenburg, Kolonia 1980; K.G. Feilerer Zur „Sacra Rappresentazione”, w księdze pamiątkowej M.E. Brockhoff, red. G. Berkemeier i I.M. Weineck, «Beiträge zur westfälischen Musikgeschichte» XVII, Hagen 1982; G. Dixon A. Agazzari (1578–after 1640). The Theoretical Writings, „Research Chronicle” XX, 1986/87; G. Morini Cenni sul basso continuo in Italia nel XVII secolo, w: «Studi corelliani» IV, red. P. Petrobelli i G. Staffieri, „Quaderni della Rivista Italiana di Musicologia” XXII, Florencja 1990; C. Reardon A. Agazzari and Music at Siena Cathedral, 1597–1641, «Oxford Monographs on Music», Nowy Jork 1993.
Kompozycje
religijne:
Sacrarum cantionum… na 5–8 głosów, ks. 1, wyd. Rzym 1602, 4. wyd. Wenecja 1616
Sacrae laudes… cum basso ad organum et musica instrumentata na 4–8 głosów i b.c., ks. 2, wyd. Rzym 1603, 3. wyd. Wenecja 1615
Sacrarum cantionum… na 5–8 głosów i b.c., ks. 3, wyd. Rzym 1603, 3. wyd. Wenecja 1616
Sacrae cantiones… na 2–3 głosy i b.c., ks. 4, wyd. Rzym 1606, 12. wyd. 1633
Sacrarum cantionum…, opus V motectorum cum basso ad organum na 2–4 głosy i b.c., ks. 2, wyd. Mediolan 1607, 4. wyd. Wenecja 1613
Cantiones, motectae vulgo appelatae… na 4–8 głosów, wyd. Frankfurt n. Menem 1607 (wybór z poprzednich wydań)
Psalmi sex… (na 3 głosy i b.c.) sequitur completorium… (na 4 głosy i b.c.) op. 12, wyd. Wenecja 1609, 4. wyd. 1620
Psalmi ac Magnificat… na 5 głosów i b.c., op. 13, wyd. Wenecja 1611, 2. wyd. 1615
Sertum roseum… na 1–4 głosy i b.c., op. 14, wyd. Wenecja 1611, 3. wyd. 1614
Psalmorum ac Magnificat… na 8 głosów, op. 15, wyd. Wenecja 1611, 3. wyd. 1620
Dialogici concentus… na 6, 8 głosów i b.c., op. 16, wyd. Wenecja 1613, 4. wyd. 1618
Missae quattuor… na 4, 5, 8 głosów i b.c., op. 17, wyd. Wenecja 1614, 3. wyd. 1625
Sacrae cantiones… na 1, 2, 4 głosy i b.c., op. 18, wyd. Wenecja 1615
Stille soavi di celeste aurora… na 3–5 głosów i b.c., op. 19, wyd. Wenecja 1620
Eucharisticum melos… na 1 i więcej głosów i b.c., op. 20, wyd. Rzym 1625
Litaniae Beatissimae Virginis… na 4, 5, 6, 8 głosów i b.c., op. 21, wyd. Rzym 1639
Musicum encomium… na 2, 3, 5 głosów i b.c., wyd. Rzym 1640
świeckie:
Il primo libro de madrigali na 6 głosów, wyd. Wenecja 1596, 2. wyd. Antwerpia 1600
Il primo libro de madrigali a cinque voci con un dialogo a sei et un Pastorale a otto…, wyd. Wenecja 1600, 4. wyd. Frankfurt n. Menem 1608
Il secondo libro de madrigali na 5 głosów, wyd. Wenecja 1606, 2. wyd. 1613
Eumelio. Dramma pastorale…, wyd. Wenecja 1606
Il primo libro de madrigaletti na 3 głosy, wyd. Wenecja 1607, 2. wyd. 1615
Il secondo libro de madrigaletti na 3 głosy, wyd. Wenecja 1607
wiele kompozycji Agazzariego przedrukowano w ówczesnych antologiach.
Prace
Del sonare sopra l’ basso con tutti li stromenti E dell’ uso loro nel Conserto, Siena 1607, przedruk jako przedmowa do Sacrorum cantionum… opus V
A. Banchieri w Conclusioni nel suono dell’ organo (1609) przedrukował list Agazzariego będący rodzajem pierwszej redakcji Del sonare…: Copia d’una lettera… dalia quale si viene in cognitione dello stile che tener si deve in concertare organo, voci et stromenti, datowany: Roma 25 IV 1606
La musica ecclesiastica dove si contiene la vera diffinitione della musica come scienza non piu veduta, e sua nobilita, Siena 1638
Edycje
Del sonare sopra ‘l basso…, w: O. Kinkeldey Orgel und Klavier in der Musik des 16. Jahrhunderts, Lipsk 1910, przedruk Hildesheim 1968, tłumaczenie angielskie w: F.T. Arnold The Art of Accompaniment from a Thorough-Bass, Londyn 1931, Nowy Jork 1965 oraz w: O. Strunk Source Readings in Musie History, Nowy Jork 1950, 2. wyd. 1965, faksymile „Biblioteca Musica Bononiensis” II, 37, 1969
In illo tempore ze zbioru Dialogici concentus… 1613, w: Oratorios of the Italian Baroque, red. H.E. Smither, t. 1: Antecedents of the Oratorio-Sacred Dramatic Dialogues, 1600–1630, «Concentus musicus» VII, Laaber 1985; L.PD. Naden „Sacrae camiones. Liber quartus” (1606) by A. Agazzari (1578–1640). A Critical Edition, dysertacja, uniwersytet w Auckland, 1988
La musica ecclesiastica…, w: Polemiki wokół „musica moderna”, tekst oryginalny i tłumaczenie polskie A. Szweykowska, oraz w: Polemics on the „Musica Moderna”, tekst oryginalny i tłumaczenie angielskie T. Carter, «Practica Música» I A oraz I B, red. Z.M. Szweykowski i T. Carter, Kraków 1993
La musica ecclesiastica…, tekst oryginalny i tłumaczenie francuskie J.-Ph. Navarre, w: A. Agazzari – Francesco Bianciardi oeuvres théoriques complètes, Paryż 1996
Del sonare sopra ’l basso…, w: Jak realizować basso continuo, tekst oryginalny i tłumaczenie polskie A. Szweykowska, «Practica Musica» IV, red. Z.M. Szweykowski, Kraków 1997
