logotypes-ue_ENG

Adam z Fuldy

Biogram i literatura

Adam z Fuldy, znany także jako Adam de Fulda, Adam von Fulda, *ok. 1445  Fulda,  †1505 Wittenberga, niemiecki kompozytor i teoretyk muzyki. Prawdopodobnie studiował w południowych Niemczech. Do ok. 1490 roku przebywał w klasztorze OSB w Vornbach k. Pasawy. Od 1490 pozostawał w służbie elektora saskiego księcia Fryderyka Mądrego na dworze w Torgau, gdzie należał do kręgu pierwszych humanistów; utrzymywał kontakty z humanistami erfurckimi, skupionymi wokół Konrada Mutaniusa Rufusa i Eobanusa Hesse. W 1492 działał jako muzyk, poeta i historiograf; spisywał m.in. kronikę saksońską, którą dokończył Johannes Trithemius. Od 1494 prowadził kapelę dworską w Torgau, a w 1502 immatrykulował się na uniwersytecie w Wittenberdze. Zmarł w czasie zarazy.

Adam z Fuldy komponował zarówno muzykę świecką, jak i religijną. Spośród jego trzech pieśni świeckich szczególną popularność zdobyła kompozycja Ach hülf mich leid, którą przytoczył między innymi Glareanus w swoim dziele Dodekachordon. Utwory Adama z Fuldy, nawiązujące do stylu kompozycji późnej szkoły burgundzkiej, szczególnie inspiracji z A. Busnois, stały się wzorcem dla pieśni wczesnoprotestanckich. Te pieśni kontynuowano i rozwijano później w Niemczech, a wpływ Adama z Fuldy można dostrzec w twórczości kompozytorów takich jak H. Fincka, H. Isaaca, A. Agricoli, P. Hofheimera i T. Stolzera.

Traktat De musica, ukończony, jak podał sam autor, 5 XI 1490, znany jest obecnie tylko z edycji M. Gerberta. Rękopis, z którego korzystał Gerbert, spłonął w 1870 roku. To obszerne, 4-częściowe dzieło jest w znacznej mierze podsumowaniem ówczesnej teorii muzyki. Stosowany przez Adama z Fuldy w klasyfikacji muzyki wyraźny podział na śpiew, oparty na zasadach muzyki (musica regulata) i muzykę uprawianą spontanicznie (musica usualis), wykazuje bliskie pokrewieństwo z wcześniejszymi traktatami powstałymi w kręgu tradycji J. Hollandrina. Adam z Fuldy uważnie obserwował twórczość swoich współczesnych kompozytorów i wysoko cenił twórczość  G. Dufaya oraz A. Bunois'a. Zwrócił też uwagę na szeroki ambitus skali muzycznej w twórczości Dufaya (sięgający, jak twierdził, znacznie powyżej i poniżej skrajnych dźwięków „szkolnej” skali Gd2). Poglądy Adama z Fuldy, wywarły wpływ na wczesnohumanistyczną naukę o muzyce w Niemczech, a pośrednio także w Polsce.

Literatura:

W. Niemann Studien zur Musikgeschichte des 15. Jahrhunderts, „Kirchenmusikalisches Jahrbuch” XVII, 1902;

A. Chybiński Teoria menzuralna w polskiej literaturze muzycznej 1 połowy XVI wieku, Kraków 1911;

H. Riemann Geschichte der Musiktheorie im 9.–19. Jahrhundert, Berlin 2. wyd. 1921;

H.J. Moser Leben und Lieder des Adam von Fulda, „Jahrbuch der staatlichen Akademie für Kirchen- und Schulmusik” I, 1927–28, przedr. Kassel 1971; W. Gurlitt J. Walter und die Musik der Reformationszeit, „Luther-Jahrbuch” XV, 1933;

W. Ehmann Adam von Fulda als Vertreter der ersten deutschen Komponistengeneration, Berlin 1936;

F. Feldmann Musiktheoretiker in eigenen Kompositionen, „Deutsches Jahrbuch der Musikwissenschaft” I, 1956;

Ch. Petzsch Die rhythmische Struktur des Liedtenores des Adam von Fulda, „Archiv für Musikwissenschaft” XV, 1958;

Ch. Petzsch Glareans lateinische Textparodie zum „Ach hülf mich leid” des Adam von Fulda, „Die Musikforschung” XI, 1958;

J.M. Chomiński Historia harmonii i kontrapunktu, t. 2, Kraków 1962;

G. Pietzsch Zur Pflege der Musik an der deutschen Universitäten bis zur Mitte des 16. Jahrhunderts. Nachdruck mit Vorwort, Erganzungen und neuer Literatur, Hildeshaiem, Nowy Jork 1971;

M. Just Der Mensuralkodex Mus.ms.40021 der Staatsbibliothek Preussischer Kulturbesitz Berlin, Tutzing 1975;

E. Witkowska-Zaremba Ars musica w krakowskich traktatach muzycznych XVI wieku, Kraków 1986;

M. Garda „Delectatio” e „melancholia” nel trattato De musica di Adamo da Fulda, w: Danubio: una civiltà musicale, 1: Germania, red. C. De Incontrera, B. Schneider, Monfalcone 1990;

A.M. Busse Berger Mensuration and Proportion Signs. Origin and Evolution, Oksford 1993;

M. Just Anschaulichkeit und Ausdruck in der Motette des späten 15. Jahrhunderts, w: Die Motette: Beiträge zu ihrer Gattungsgeschichte, red. H. Schneider, H.J. Winkler, Mainz 1991;

P.L. Slemon Adam von Fulda on „musica plana” and „compositio de musica”, Book II: a Translation and Commentary, dysertacja University of British Columbia, 1995;

M. Bernhard, E. Witkowska-Zaremba Die Lehrtradition des Johannes Hollandrinus / The Teaching Tradition of Johannes Hollandrinus, Monachium 2010;

G. Hübner Klang als Form in reimreichen Liedern: Adams von Fulda „Ach hülff mich leid” und der mittelalterliche musiktheoretische Dichtungsbegriff, w: Klang – Kontakte: Kommunikation, Konstruktion und Kultur von Klängen, w: Schriftenreihe der Isa Lohmann-Siems Stiftung t. 9, Berlin 2016.

Edycje

utwory religijne:

Missa „Seit ich dich, Herzlieb, meiden muss”, Magnificat quinti toni, Dies est letitiae, In principio erat verbum, Namque triumphanti, Sancta dei genitrix, wyd. M. Just, Der Kodex Berlin 40021, w: Das Erbe deutscher Musik, t. 76–78, 1991

Dies est letitiae, In principio erat verbum, Nuntius celso veniens, Pange lingua, Regali ex progenie, [Salve decus virginum], Sancta dei genitrix, Ut queant laxis, Veni creator (2 opr.), wyd. R. Gerber, Der Mensuralkodex des Nikolaus Apel, w: Das Erbe deutscher Musik, t. 32–34, 1956–75

utwory świeckie:

Ach hülf mich leid und senlich klag, Ach Juppiter hetstu gewalt, Apollo aller kunst ein hort, wyd. E. Bernoulli i H.J. Moser, w: Liederbuch des Arnt von Aich, Kassel 1930; wyd. A. Geering and H. Trümpy, w: Das Liederbuch des Johannes Heer von Glarus. Ein Musikheft aus der Zeit des Humanismus (Codex 462 der Stiftsbibliothek St. Gallen), Schweizerische Musikdenkmäler, t. 5, 1967

Ach hülf mich leid und senlich klag, intawolacja, w:  Die Orgeltabulatur des Clemens Hör, (Tabulaturen des 16. Jahrhunderts, 2), wyd. H.J. Marx, «Schweizerische Musikdenkmäler» t. 7, Bazylea, 1970

traktat:

De musica, ok. 1490, wyd. M. Gerbert, Scriptores ecclesiastici de musica sacra potissimum, 3 t., St. Blasien 1784, t. 3, 329–81