Adam z Fuldy

Adam z Fuldy, znany także jako Adam de Fulda, Adam von Fulda, *ok. 1445  Fulda,  †1505 Wittenberga, niemiecki kompozytor i teoretyk muzyki. Prawdopodobnie studiował w południowych Niemczech. Do ok. 1490 roku przebywał w klasztorze OSB w Vornbach k. Pasawy. Od 1490 pozostawał w służbie elektora saskiego księcia Fryderyka Mądrego na dworze w Torgau, gdzie należał do kręgu pierwszych humanistów; utrzymywał kontakty z humanistami erfurckimi, skupionymi wokół Konrada Mutaniusa Rufusa i Eobanusa Hesse. W 1492 działał jako muzyk, poeta i historiograf; spisywał m.in. kronikę saksońską, którą dokończył Johannes Trithemius. Od 1494 prowadził kapelę dworską w Torgau, a w 1502 immatrykulował się na uniwersytecie w Wittenberdze. Zmarł w czasie zarazy.

Adam z Fuldy komponował zarówno muzykę świecką, jak i religijną. Spośród jego trzech pieśni świeckich szczególną popularność zdobyła kompozycja Ach hülf mich leid, którą przytoczył między innymi Glareanus w swoim dziele Dodekachordon. Utwory Adama z Fuldy, nawiązujące do stylu kompozycji późnej szkoły burgundzkiej, szczególnie inspiracji z A. Busnois, stały się wzorcem dla pieśni wczesnoprotestanckich. Te pieśni kontynuowano i rozwijano później w Niemczech, a wpływ Adama z Fuldy można dostrzec w twórczości kompozytorów takich jak H. Fincka, H. Isaaca, A. Agricoli, P. Hofheimera i T. Stolzera.

Traktat De musica, ukończony, jak podał sam autor, 5 XI 1490, znany jest obecnie tylko z edycji M. Gerberta. Rękopis, z którego korzystał Gerbert, spłonął w 1870 roku. To obszerne, 4-częściowe dzieło jest w znacznej mierze podsumowaniem ówczesnej teorii muzyki. Stosowany przez Adama z Fuldy w klasyfikacji muzyki wyraźny podział na śpiew, oparty na zasadach muzyki (musica regulata) i muzykę uprawianą spontanicznie (musica usualis), wykazuje bliskie pokrewieństwo z wcześniejszymi traktatami powstałymi w kręgu tradycji J. Hollandrina. Adam z Fuldy uważnie obserwował twórczość swoich współczesnych kompozytorów i wysoko cenił twórczość  G. Dufaya oraz A. Bunois'a. Zwrócił też uwagę na szeroki ambitus skali muzycznej w twórczości Dufaya (sięgający, jak twierdził, znacznie powyżej i poniżej skrajnych dźwięków „szkolnej” skali G– d²). Poglądy Adama z Fuldy, wywarły wpływ na wczesnohumanistyczną naukę o muzyce w Niemczech, a pośrednio także w Polsce.

Literatura:

W. Niemann Studien zur Musikgeschichte des 15. Jahrhunderts, „Kirchenmusikalisches Jahrbuch” XVII, 1902;

A. Chybiński Teoria menzuralna w polskiej literaturze muzycznej 1 połowy XVI wieku, Kraków 1911;

H. Riemann Geschichte der Musiktheorie im 9.–19. Jahrhundert, Berlin 2. wyd. 1921;

H.J. Moser Leben und Lieder des Adam von Fulda, „Jahrbuch der staatlichen Akademie für Kirchen- und Schulmusik” I, 1927–28, przedr. Kassel 1971; W. Gurlitt J. Walter und die Musik der Reformationszeit, „Luther-Jahrbuch” XV, 1933;

W. Ehmann Adam von Fulda als Vertreter der ersten deutschen Komponistengeneration, Berlin 1936;

F. Feldmann Musiktheoretiker in eigenen Kompositionen, „Deutsches Jahrbuch der Musikwissenschaft” I, 1956;

Ch. Petzsch Die rhythmische Struktur des Liedtenores des Adam von Fulda, „Archiv für Musikwissenschaft” XV, 1958;

Ch. Petzsch Glareans lateinische Textparodie zum „Ach hülf mich leid” des Adam von Fulda, „Die Musikforschung” XI, 1958;

J.M. Chomiński Historia harmonii i kontrapunktu, t. 2, Kraków 1962;

G. Pietzsch Zur Pflege der Musik an der deutschen Universitäten bis zur Mitte des 16. Jahrhunderts. Nachdruck mit Vorwort, Erganzungen und neuer Literatur, Hildeshaiem, Nowy Jork 1971;

M. Just Der Mensuralkodex Mus.ms.40021 der Staatsbibliothek Preussischer Kulturbesitz Berlin, Tutzing 1975;

E. Witkowska-Zaremba Ars musica w krakowskich traktatach muzycznych XVI wieku, Kraków 1986;

M. Garda „Delectatio” e „melancholia” nel trattato De musica di Adamo da Fulda, w: Danubio: una civiltà musicale, 1: Germania, red. C. De Incontrera, B. Schneider, Monfalcone 1990;

A.M. Busse Berger Mensuration and Proportion Signs. Origin and Evolution, Oksford 1993;

M. Just Anschaulichkeit und Ausdruck in der Motette des späten 15. Jahrhunderts, w: Die Motette: Beiträge zu ihrer Gattungsgeschichte, red. H. Schneider, H.J. Winkler, Mainz 1991;

P.L. Slemon Adam von Fulda on „musica plana” and „compositio de musica”, Book II: a Translation and Commentary, dysertacja University of British Columbia, 1995;

M. Bernhard, E. Witkowska-Zaremba Die Lehrtradition des Johannes Hollandrinus / The Teaching Tradition of Johannes Hollandrinus, Monachium 2010;

G. Hübner Klang als Form in reimreichen Liedern: Adams von Fulda „Ach hülff mich leid” und der mittelalterliche musiktheoretische Dichtungsbegriff, w: Klang – Kontakte: Kommunikation, Konstruktion und Kultur von Klängen, w: Schriftenreihe der Isa Lohmann-Siems Stiftung t. 9, Berlin 2016.