Dąbrowski Florian Alojzy, *2 V 1913 Rosko k/Czarnkowa (woj. poznańskie), †20 XI 2002 Poznań, polski kompozytor, pedagog i działacz muzyczny. Urodził się w rodzinie organisty Bolesława Franciszka Dąbrowskiego (1875–1942), założyciela w 1905 Koła Śpiewaczego „Lutnia” w Rosku i członka tajnego w zaborze pruskim Związku Organistów Polskich. Koło Śpiewacze rozwinęło się w istniejący do dzisiaj chór mieszany, którego stulecie powstania uczczono tablicą pamiątkową. Studiował w Miejskim Konserwatorium Muzycznym w Bydgoszczy (1930–39) u S.B. Poradowskiego (teoria) i E. Rezlera (fortepian). W 1948 uzyskał dyplom z kompozycji w klasie S.B. Poradowskiego w PWSM w Poznaniu. W 1945 zorganizował średnią szkołę muzyczną w Bydgoszczy i do 1951 uczył w niej przedmiotów teoretycznych; był współorganizatorem Państwowej Filharmonii w Bydgoszczy. W latach 1951–54 rektor i wykładowca PWSM w Sopocie, od 1954 wykłada teorię i kompozycję w PWSM w Poznaniu (w latach 1961–64 prorektor, od 1973 – profesor). Prowadził aktywną działalność związkową (m.in. w latach 1969–75 wiceprezes Zarządu Głównego ZKP). Był współtwórcą i wielokrotnym organizatorem i przewodniczącym komisji repertuarowej Festiwalu Polskiej Muzyki Współczesnej „Poznańska Wiosna”; uczestniczył w jury wielu konkursów muzycznych (m.in. konkursu kompozytorskiego im. H. Wieniawskiego w Poznaniu). Intensywnie działał w ruchu popularyzacji muzyki wśród młodzieży Pro Sinfonika, założonej w Poznaniu w 1968 przez A.A. Łuczaka, w 1973 został laureatem Medalu Muzycznego i członkiem honorowym Pro Sinfoniki. Recenzent i publicysta muzyczny czasopism „Arkona”, „Gazeta Pomorska”, „Ilustrowany Kurier Codzienny”, „Nowy Tor”, „Pomorze”, „Ziemia Pomorska”, „Słowo Powszechne”, „Pro Sinfonica” (zeszyty), „Nurt”, „Ruch Muzyczny”.
Od 1977 był członkiem opiniotwórczego kolegium redakcyjnego «Res Facta», od 1994 «Res Facta Nova» (wyd. w Poznaniu). W 1998 objął funkcje wiceprezesa Poznańskiego Towarzystwa Muzycznego im. H. Wieniawskiego oraz przewodniczącego komitetu wydawniczego Dzieł wszystkich H. Wieniawskiego.
Otrzymał wiele nagród muzycznych, m.in. na Konkursie Kompozytorskim ZKP 1947 za Suitę kujawską i 1949 za kantatę Odejście Fryderyka, na Festiwalu Teatrów Polski Północnej 1963 za muzykę do Nocy listopadowej S. Wyspiańskiego, ponadto 1967, 1975 i 1980 – nagrodę MKiS I stopnia (1980 – za szczególne osiągnięcia w dziedzinie dydaktyczno-wychowawczej). Dwukrotnie otrzymał Nagrodę Artystyczną Miasta Poznania 1965, 1975, Nagrodę Główną Wielkopolskiego Towarzystwa Kulturalnego 1979 oraz w 1979 – nagrodę ZKP za całokształt twórczości i działalności organizacyjno-muzycznej (i za zasługi pedagogiczne), a w 1998 został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
Pierwszą żoną Dąbrowskiego była artystka malarka Halina Magdańska (1915–1957). Jego drugą żoną zostaje Olga Iliwicka-Dąbrowska (1910–1980), koncertująca pianistka i pedagog, od 1951 prowadziła klasę fortepianu w PWSM w Poznaniu (od 1965 kierownik Katedry Fortepianu).
W 1983 Dąbrowski przeszedł na emeryturę, nadal wykładając w Akademii Muzycznej w Poznaniu. W 1998 obchodzony był jego jubileusz 85-lecia urodzin zorganizowany przez Pro Sinfonikę i Oddział Poznański ZKP. Zmarł 20 listopada 2002 i pochowany jest z żoną O. Iliwicką-Dąbrowską na Cmentarzu Junikowo w Poznaniu (pole 32 kw. 5, rz. 12 nr 5). Od 2004 z wieży kościoła w rodzinnym Rosku rozlega się hejnał, a w 2006 przy wejściu do kościoła odsłonięta została pamiątkowa tablica prof. F. Dąbrowskiego, twórcy tego hejnału i zasłużonego obywatela Rosku.
Twórczość kompozytorska Dąbrowskiego wyrasta z nurtu romantycznego (wyraz) i neoklasycznego (dyscyplina, rzemiosło) muzyki polskiej okresu międzywojennego. Kompozytor posługuje się typowymi formami klasycznymi z preferencją formy repryzowej i zastosowania elementów koncertujących. Po 1945 nie opiera się wpływom folkloru, zwłaszcza rodzimych Kujaw i Wielkopolski, pisząc liczne suity i kantaty inspirowane ruchem śpiewaczym. Z tego okresu pochodzi kantata Odejście Fryderyka, będąca rzadkim w polskiej muzyce współczesnej przykładem hołdu złożonego muzyce Chopina (należą tu również popularne utwory chóralne poświęcone Chopinowi).
Linią przewodnią prowadzącą do nowoczesnego warsztatu symfonicznego Dąbrowskiego (Évocation symphonique, Muzyka uroczysta, Symfonia) są zainteresowania aspektem konstruktywistycznym (studia nad Schönbergiem) oraz brzmieniowym. Tendencje te ogniskują się w Koncercie skrzypcowym (zastosowanie aleatoryzmu regulowanego) oraz w obu koncertach fortepianowych. Partytury Dąbrowskiego świadczą o specjalnym wyczuleniu kompozytora na barwę; nie sięgając do nowych środków i awangardowej techniki, Dąbrowski uzyskuje jej daleko idące wysublimowanie, łącząc rozwinięte środki harmoniczne z wrażliwym stosowaniem barwy instrumentu i głosu ludzkiego (częste wprowadzanie głosów dziecięcych, kolorystyczne wykorzystywanie perkusji).
Szczególnym rysem osobowości kompozytora jest stosunek do wojny jako najtragiczniejszego kataklizmu dziejowego, zagrażającego podstawowemu poczuciu człowieczeństwa. Aspekt antywojenny, głębokie przesłanie humanistyczne wyraża wywodząca się z nurtu twórczości religijnej Dąbrowskiego Litania do Najświętszej Maryi Panny (1947), w której zawarte jest wezwanie: „Zbaw dusze moich przyjaciół zabitych na wojnie…”. Dzieło to – osadzone głęboko w polskim „poczuciu litanijnym”, przepojone gorzkim liryzmem i porywające oryginalną barwą instrumentów – stanowi kontynuację kierunku zapoczątkowanego religijnymi kantatami K. Szymanowskiego i poprzedza twórczość H.M. Góreckiego oraz A. Nikodemowicza. Wyraz ascetycznego liryzmu dominuje także w całej (objętościowo największej) twórczości wokalnej i wokalno-instrumentalnej oraz chóralnej kompozytora.
W artykule Rola kompozytora w społeczeństwie Dąbrowski formułuje poglądy na muzykę współczesną, dostrzegając w niej takie cechy jak preferowanie powściągliwości wyrazu, prymat intelektu, wywoływanie szoku, dążność do abstrakcji. Sam jednak uważa, że „wywołanie przeżycia czy wzruszenia u słuchacza to jedno z najkapitalniejszych zadań współczesnego polskiego kompozytora”.
Literatura: D. Gwizdałówna Poglądy estetyczne prof. F. Dąbrowskiego, „Zeszyty Muzyczne. Pro Sinfonika” III st. Poznań 1972/73, nr 5; F. Dąbrowski kompozytor – pedagog – działacz – publicysta, „Zeszyty Muzyczne. Pro Sinfonika” I st. Poznań 1973/74, nr 5; Grand Prix „Pro Sinfonika 75” – Prof. F. Dąbrowski, „Zeszyty Muzyczne. Pro Sinfonika” II st. Poznań 1975/76; A. Laboga Prof. F. Dąbrowski, „Kronika m. Poznania” 1976 nr 4; A. Chłopecki Nota o „Koncercie skrzypcowym” F. Dąbrowskiego, Polskie Nagrania SX 1054 (1977); J. Cegiełła F. Dąbrowski. W 65. rocznicę urodzin – Koncert kompozytorski, Państwowa Filharmonia Poznańska, Poznań 1978; D. Skwarska Problemy wykonawcze utworów chóralnych „Soggetto” i „Ballady” F. Dąbrowskiego, praca mgr wykonana w PWSM w Poznaniu, Poznań 1979 (maszynopis); J. Stankiewicz Wywołać przeżycie i wzruszenie, „Nurt” 1983 nr 7; J. Stankiewicz Jubileusz Profesora Floriana Dąbrowskiego, „Ruch Muzyczny” 1983 nr 23; M. Nawrocka Muzyka Floriana Dąbrowskiego, „Ruch Muzyczny” 1983 nr 26; T. Kaczyński Trzej nietypowi. (Sympozjum poświęcone twórczości F. Dąbrowskiego, S. Kisielewskiego, Z. Mycielskiego), „Ruch Muzyczny” 1986 nr 5; Pamięci Zygmunta Mycielskiego, „Ruch Muzyczny” 1987 nr 26; Melos, Logos, Etos. Materiały z sympozjum poświęconego F. Dąbrowskiemu, S. Kisielewskiemu, Z. Mycielskiemu, red. K. Tarnawska-Kaczorowska, Warszawa 1987, zawiera m.in.: J. Stankiewicz „Litania do Najświętszej Maryi Panny” F. Dąbrowskiego z perspektywy twórczości litanijnej religijnej, przekł. słowacki „Litánia k Najsvätejšej Márii Panne” F. Dabrowského z perspektivy litániovej tvorby, tłum. V. Godár, w: „Slovenská hudba. Revue pre hudobnú kultúru” XXI, 1995 nr 1: Musica sacra; W. Jamroziak Notatki do nie napisanego wywiadu z kompozytorem, „Nurt” 1989 nr 8; A.A. Łuczak, Florian Dąbrowski – kompozytor i obywatel, „Res Facta Nova”: teksty o muzyce współczesnej, 2004 nr 7, s. 9–15; F. Dąbrowski, w: (red.) Z. Pruss, A.Weber, R. Kuczma, Bydgoski leksykon muzyczny, Bydgoszcz 2004, s. 112–113; L.J. Kulczycki Historia Koła Śpiewaczego Lutnia w Rosku 1905–1939, Poznań 2003; L.J. Kulczycki Biografia F. Dąbrowskiego, Poznań 2004 [zawiera nieznane informacje o pochodzeniu rodu, działalności ojca Bolesława i F. Dąbrowskiego oraz m.in. spis ponad stu jego artykułów prasowych, zamieszczonych głównie w „Ilustrowanym Kurierze Polskim” i w zeszytach „Pro Sinfoniki”, oraz relację z pogrzebu].
Kompozycje:
Instrumentalne:
6 fug na fortepian, 1936
5 mazurków na fortepian, 1936–39
Chorał – Passacaglia – Fuga na skrzypce i fortepian, 1939
Wariacje na fortepian, 1939
5 mazurków na fortepian, 1944
Sonatina na fortepian, 1945
Krakowiaki na orkiestrę, 1946
Mała uwertura krakowska na orkiestrę, 1947
Sonatina na obój i fagot, 1947
Trojak na orkiestrę, 1947
Suita tańców ludowych na orkiestrę, 1948
Impresje kurpiowskie na orkiestrę, 1949
Na wsi na orkiestrę, 1950
Zabawa na Kujawach na orkiestrę, 1950
Suita symfoniczna na orkiestrę, 1950
Krakowiak podhalański na orkiestrę, 1951
Trzy tańce dziecięce na orkiestrę, 1952
Mała muzyka dziecięca na orkiestrę, 1952
3 preludia na fortepian, 1954
Szkice baletowe na orkiestrę, 1954
Wariacje symfoniczne, 1954
Uwertura koncertowa na orkiestrę, 1955
Nocturne na orkiestrę, 1956
Tryptyk na orkiestrę, 1956
Nocturne na kwartet smyczkowy, flet, klarnet, saksofon i czelestę, 1959
Uwertura symfoniczna, 1961
Kontrasty na orkiestrę, 1963
Kanon na perkusję i taśmę magnetyczną, 1965
Koncert na skrzypce, 2 fortepiany i perkusję, 1965, wyd. Kraków 1968
Rytmy i barwy na perkusję i fortepian, 1965
3 utwory na skrzypce i fortepian, 1966
Quinquepartitum 66 na orkiestrę, 1966
Évocation symphonique, 1967
I Koncert fortepianowy, 1967
II Koncert fortepianowy, 1970
Muzyka uroczysta na orkiestrę, 1972
Sonata na skrzypce i fortepian, 1974, wyd. Kraków 1983
Symfonia, 1981
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
Rapsodia Bałtyku na chór męski a cappella, sł. J. Baranowski, 1936
15 pieśni na 3-głosowy chór dziecięcy a cappella, 1935–37
6 pieśni na głos i fortepian, sł. K. Tetmajer i M. Konopnicka, 1935–37
Laudate Dominum na chór mieszany i organy, 1939
10 pieśni na sopran i fortepian, sł. J. Liebert, 1940, wyd. Poznań 2002 pt. Obrazek Madonny – siedem pieśni na tenor i fortepian
Bańki mydlane na 3-głosowy chór dziecięcy a cappella, sł. J. Sztaudynger, 1940
Stabat Mater na chór mieszany a cappella, 1940
Suita kujawska i Suita kaszubska na sopran, 3-głosowy chór dziecięcy i małą orkiestrę symfoniczną, sł. ludowe, 1946
5 pieśni ludowych weselnych na sopran i instrumenty dęte drewniane, 1947
Litania do Dziewicy Świętej na sopran, chór dziecięcy i orkiestrę symfoniczną, sł. M. Jacob, tłum. P. Hertz, 1947, nowa red. pt. Litania do Najświętszej Maryi Panny na sopran, chór i orkiestrę symfoniczną, 1976, wyd. Kraków 1981
Odejście Fryderyka na sopran, chór i orkiestrę, sł. S.R. Dobrowolski, 1948, wyd. Kraków 1949
Pieśń Chopina, polonez na chór mieszany a cappella, sł. W. Nawrocki, 1948
Fryderykowi Chopinowi – „Cześć Tobie, Mistrzu” na chór mieszany a cappella, sł. S. Ostrowski, 1948
Pieśń majowa na sopran i orkiestrę, sł. J. Timofiejew, 1949
Suita pieśni i tańców polskich na głosy, 2 klarnety, 2 skrzypiec, kontrabas i werbel, 1951
4 pieśni liryczne na baryton i fortepian, sł. W. Rogowski, 1954
Missa brevis na chór mieszany a cappella, 1954
Śpiewy liturgiczne na chór mieszany a cappella, 1954
Humoreska kujawska na chór mieszany a cappella, sł. ludowe, 1954
Sceny liryczne (Przed zapaleniem choinki, Kolczyki Izoldy, Notatki z nieudanych rekolekcji paryskich) na głosy recytujące, solowe, chór i orkiestrę kameralną, sł. K.I. Gałczyński, 1958
Kantata o Pomorzu na głos recytujący, baryton, chór i orkiestrę, sł. W. Rogowski, 1960
Żołnierze na baryton, chór i orkiestrę, sł. W. Rogowski, 1960
Pieśń o ziemi. Kantata o Wielkopolsce na głos recytujący, sopran, baryton, chór i orkiestrę, sł. J. Ratajczak, 1964
Kantata liryczna na sopran, chór, fortepian i perkusję, sł. K. Hoffmann, 1966
Pieśni Bilitis na sopran i perkusję, sł. P. Louÿs, 1968
Pieśni dziecięce na sopran i orkiestrę kameralną, sł. J. Ratajczak, 1968
Laudate Dominum na chór mieszany a cappella, 1974
Hymn na chór mieszany a cappella, 1975
Ballada na 3 chóry mieszane a cappella, sł. J. Iwaszkiewicz, 1975, wyk. Warszawska Jesień 1976, wyd. Kraków 1978
Soggetto na 3 chóry mieszane a cappella, sł. Cz. Miłosz, 1975, wyk. Warszawska Jesień 1976
Ave Maria na chór mieszany a cappella, 1980
Hymn do Czarnej Madonny na sopran, chór żeński i orkiestrę symfoniczną, sł. R. Brandstaetter, 1981
Obłoki na baryton i fortepian, sł. Cz. Miłosz, 1981
Psalmy na różne obsady, sł. Cz. Miłosz, 1982
Oczekiwania, 33 pieśni na sopran i fortepian, sł. M. Pawlikowska-Jasnorzewska, 1983, wyd. Kraków 1988
Celansstimmen, 26 pieśni na baryton i fortepian, sł. P. Celan ze Sprachgitter, 1986, wersja z orkiestrą, 1987
Dedykacje. Afieromata, cykl pieśni na sopran i fortepian, sł. M. Pawlikowska-Jasnorzewska, 1987, wyd. Poznań 1994
7 pieśni na sopran i fortepian, sł. P. Celan z Mohn und Gedächtnis, 1990, wyd. Poznań 1995, wersja z orkiestrą smyczkową i harfą, 1991
Widzę ją, pieśń na głos z fortepianem, sł. K.P. Tetmajer, wyd. Poznań 2001
Muzyka teatralna i radiowa:
M. Cervantes Noc cudów
M. Lermontow Hiszpanie
W. Majakowski Dobrze
Molier Szelmostwa Skapena
L.D. Morstin Obrona Ksantypy
R. Pisarski Pierniki toruńskie
W. Szekspir Opowieść zimowa
S. Wyspiański Noc listopadowa
Opracowania:
opracowania utworów muzyki dawnej:
W. Dankowski Symfonia Es-dur
s. Duniecki Paziowie królowej Marysieńki, opera
K. Lipiński I Koncert skrzypcowy fis-moll
H. Pacholski Fantazja na fortepian i orkiestrę symfoniczną
H. Pacholski Suite pour orchestre op. 13
J. Wański Dwie Symfonie z uwertur operowych
J. Zeydler Nieszpory
J. Zeydler Pastorella na sopran, alt, 2 skrzypiec, wiolonczelę i klawesyn
J. Zeydler Stabat Mater na chór mieszany, orkiestrę i organy
M. Zwierzchowski Pastorella na sopran, fagot, 2 skrzypiec, wiolonczelę i klawesyn
M. Zwierzchowski Polonez Tuba mirum
M. Zwierzchowski Requiem na głosy solowe, chór mieszany i zespół instrumentalny
opracowania basso continuo:
6 arii starowłoskich
D. Mazzocchi Didone furens
D.Scarlatti Narciso, opera
opracowania pieśni ludowych na chór
Prace:
Jeszcze o muzyce polskiej na Pomorzu, „Arkona” 1945/46 nr 5.
Dzieje Szkoły w latach 1920–1945, w: Czterdziestolecie PWSM w Poznaniu. 1920–1960, Poznań 1960
„Requiem” Mateusza Zwierzchowskiego, „Muzyka” 1962 nr 2
M. Zwierzchowski Polonez „Tuba mirum”, Kraków 1962, «Florilegium Musicae Antiquae» II
J. Wański Dwie symfonie z uwertur operowych, Kraków 1962, «Źródła do Historii Muzyki Polskiej» V
Stefan Bolesław Poradowski, „Ruch Muzyczny” 1967 nr 16 [sylwetka profesora, u którego Dąbrowski robił dyplom z kompozycji]
M. Zwierzchowski Requiem, Kraków 1968, «Źródła do Historii Muzyki Polskiej» XIV
Feliks Nowowiejski, „Nurt” 1971 nr 1
Arnold Schönberg, «Res Facta»1972 nr 6
Filharmonia Poznańska. Dzieje i znaczenia, w: Filharmonia Poznańska (w 25-lecie), red. A.A. Łuczak, Poznań 1973
Rola kompozytora w społeczeństwie, «Res Facta» 1977 nr 8
(rec.) K.J. Kemmelmeyer Die gedrucken orgelwerke O. Messiaens bis zum Verset pour la fȇte de la dedicasse – eine strukturwissenschaftliche Darstelling, „Muzyka” 1978 nr 4
Tadeusz Baird, „Nurt” 1981 nr 11
Franz Schubert, „Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej w Poznaniu” 1982 nr 2
(rec.) T. Kaczyński Messiaen, Kraków 1984, „Ruch Muzyczny” 1985 nr 8
Olivier Messiaen – spojrzenia i spotkania, „Ruch Muzyczny” 1989 nr 9
Stefan Kisielewski, Poznań 1995
Arnold Schönberg a nazistowskie Niemcy, w: Muzyka a totalitaryzm, red. M. Jabłoński, J. Tatarska. Poznań 1996
Henryk Opieński, w: Z dziejów kultury muzycznej Poznania, red. J. Astriab, W. Kaczocha, Poznań 1996
Florian Dąbrowski. Pisma o muzyce, red. M. Jabłoński i J. Stęszewski, Poznań 1998
List Floriana Dąbrowskiego [o S. Jarocińskim], «Res Facta Nova» 3 (12), Poznań 1999