Farinelli, Farinello, właściwie Carlo Broschi, *24 I 1705 Andria k. Bari, †l6 IX 1782 Bolonia, włoski śpiewak-kastrat (sopran) i kompozytor. Pochodził z rodziny muzycznej, jego ojciec Salvatore Broschi należał do drobnej szlachty, od 1706 roku piastował stanowisko gubernatora miasta Maratea, był wielkim miłośnikiem muzyki, a brat Riccardo został kompozytorem. Początkowo uczył się muzyki u ojca i brata, później u N. Porpory w Neapolu, a w 1727 otrzymał kilka lekcji u A. Bernacchiego. Zadebiutował w 1720 r. w Neapolu w serenacie Angelica e Medoro do libretta P. Metastasia z muzyką N. Porpory (partia Tirsi).W 1722 zadebiutował na scenie Teatro d’Alibert w Rzymie; w latach 1722-1724 wykonywał tu partie prima donna; następnie śpiewał w Neapolu (1724 -1726) od tego momentu kreując już tylko role primo uomo; poza tym śpiewał m.in. w Parmie, Mediolanie (1726), Rzymie (1727, 1728), Bolonii (1727, 1731), w Monachium (1728); w karnawale 1728 r. zadebiutował w Wenecji; w 1732 śpiewał z dużym powodzeniem na dworze wiedeńskim. W 1730 mianowany został członkiem weneckiej Accademia Filarmonica, w latach 1734-1737 przebywał w Londynie w zespole Opera of the Nobility kierowanej przez Senesina i N. Porporę. W 1736 i 1737 spędził kilka miesięcy na dworze królewskim w Paryżu i w Wersalu, następnie wyjechał do Madrytu, gdzie działał przez 22 lata, pozostając w służbie dwu kolejnych władców: Filipa V i Ferdynanda VI. Od tego czasu nie śpiewał już publicznie, był natomiast wpływowym faworytem króla, zreorganizował teatr i założył operę włoską; działał jako reżyser i scenograf, pełnił nadzór przy pracach budowlanych w pałacu i ogrodzie królewskim. W 1750 został odznaczony orderem Calatrava. W 1759 po śmierci Ferdynanda VI wyjechał do Bolonii i osiadł tam na stałe. Posiadał zbiór cennych instrumentów klawiszowych oraz kolekcję obrazów. Zdobył legendarną sławę, otrzymywał bajeczne honoraria i prezenty. W sumie w okresie trwającej zaledwie 15 lat kariery (1722-1737) wystąpił w ok. 80 produkcjach operowych. Jego głos o skali 3 oktaw (do d3) odznaczał się instrumentalną perfekcją, był niezrównany w messa di voce, trylach i szybkich pochodach skalowych. Farinelli jest autorem kilku arii oraz utworów instrumentalnych. W Bibliotece Narodowej w Wiedniu przechowywany jest manuskrypt, autograf Farinellego, podarowany przez śpiewaka cesarzowej Marii Teresie (A-Wn Mus. Hs.19111), w którym znajdują się arie z jego repertuaru z wpisanymi przez niego koloraturami i ozdobnikami, które wykonywał.
Literatura G. Sacchi Vita del cavaliere Don Carlo Broschi, Wenecja 1789; C. Ricci Burney, Casanova e Farinelli in Bologna, Mediolan 1890; J. Desastra Carlo Broschi, Zurych 1908; L. Frati Metastasio e Farinelli, „Rivista Musicale Italiana” XX, 1913; F. Haböck, Carlo Broschi Farinelli, Gesangkunst der Kastraten, 1. Notenband, Vienna 1923; A. Maroni Il celebre cantante Farinelli alla corte di Parma, w «Aurea Parma» XLVI Parma 1962; A. Giovine Carlo Broschi detto Farinelli, w: Musicisti e cantanti di Terra di Bari, Bari 1968; P. Barbier, Farinelli. Le castrat des Lumières, Paris 1994; S. Cappelletto, La voce perduta. Vita di Farinelli evirato cantore, Turin 1995; Il fantasma del Farinelli. Centro studi Farinelli (1998-2003). Saggi e conferenze, Lucca 2005; Il Farinelli e gli evirati cantori, Atti del Convegno Internazionale di Studi in occasione delle manifestazioni per il 300o anniversario della nascita di Carlo Broschi detto il Farinelli, Lucca 2007; C. Broschi Farinelli, La solitudine amica. Lettere al conte Sicinio Pepoli, Palermo 2007.
