Besard, Jean-Baptiste

Besard [bezˊa:r| Jean-Baptiste, *ok. 1567 Jussey (k. Besançon) lub Besançon, †po 1617, francuski lutnista, kompozytor i edytor. Pochodził z rodziny mieszczańskiej, zamieszkałej od czasów jego dzieciństwa w Besançon; w 1587 uzyskał na uniwersytecie w Dôle doktorat prawa cywilnego i kanonicznego, a tym samym tytuł szlachecki. Gry na lutni uczył się od wczesnej młodości, a po 1587 doskonalił swój kunszt pod kierunkiem włoskiego lutnisty Laurencina, prawdopodobnie w Rzymie. W 1597 przebywał w Hesji. Wróciwszy do Besançon, ożenił się w 1602, ale w rok później porzucił żonę i rodzinne strony, by pojawić się tu już tylko przelotnie w celu uregulowania niezbędnych spraw finansowych. Dalsze lata życia (prawdopodobnie do śmierci) spędził w Niemczech, przebywając m.in. w Kolonii i Augsburgu, gdzie obok dwóch antologii lutniczych opublikował zbiór tekstów zawieranych w XVI w. traktatów, będący cennym dokumentem w dziedzinie prawa międzynarodowego i historii polityki: Mercurius Gallo-Belgicus… (zachował się tylko t. 5, Kolonia 1604) oraz dzieło z dziedziny medycyny i fizyki Antrum philosophicum (Augsburg 1617), dedykowane ks. pomorskiemu Filipowi II i jego trzem braciom: Franciszkowi, biskupowi kamieńskiemu, Bogusławowi i Udalrykowi.

Utwory znajdują się głównie w dwóch antologiach opublikowanych przez Besarda: Thesaurus harmonicus (Kolonia 1603) i Novus partus sive concertationes musicae (Augsburg 1617), pozostałe zachowały się w rękopisach. Historyczne znaczenie Thesaurusa polega na tym, że jest to pierwsza publikacja dająca przegląd niemal całej twórczości lutniczej z 2. połowy XVI w. Podczas gdy wcześniejsze tabulatury zawierały najczęściej dzieła jednego, a najwyżej kilku kompozytorów, Thesaurus obejmuje 21 nazwisk, głównie lutnistów francuskich i włoskich, ale także i Bakfarka, Długoraja, Jakuba Polaka i Diomedesa Cato (tu zachowały się jego choreae polonicae). Novus partus podaje nazwiska 13 kompozytorów, wśród których ponownie figuruje Jakub Polak. Obydwa dzieła zawierają też łacińskie instrukcje gry na lutni, wydane również osobno po niemiecku jako Isagoge in artem testudinariam (Augsburg 1617). Przekład angielski instrukcji z Thesaurusa zamieścił R. Dowland jako wstęp do swojej antologii Varietie of Lute-Lessons (Londyn 1610).

Utwory Besarda cechuje przewaga myślenia wertykalnego nad linearnym, co wyraża się np. w przerzutach oktawowych pojedynczych składników linii melodycznej. Pod względem harmonicznym zachodzą tu zjawiska typowe dla okresu, w którym zarzucano już system modalny, a prawa harmoniki tonalnej nie zostały jeszcze wykształcone; szczególnie dotyczy to traktowania licznych dysonansów. W wielu utworach Besarda wszystkie elementy podporządkowane są wyrafinowanym brzmieniom, co stawia go w rzędzie wybitnych twórców okresu manieryzmu.

Literatura: O. Chilesotti Jean-Baptiste Bésard et les luthistes du XVIe siècle, w: Congrès international d’histoire de la musique tenu à Paris du 23 au 29 juillet 1900, Solesmes 1901; O. Chilesotti Airs de cour del Thesaurus harmonicus de Jean Baptiste Bésard, w: Atti del Congresso Internazionale di Scienze Storiche, Roma 1-9 Aprile 1903, Rzym 1905; L. de la Laurencie Les luthistes Charles Bocquet, Antoine Francisque et Jean-Baptiste Besard, „Revue de musicologie” VII, 1926; J Garton Jean-Baptiste Besard’s Thesaurus harmonicus, dysertacja, University of Indiana, 1952; J. Sutton Jean-Baptiste Besard’s „Novus partus” of 1617, dysertacja, University of Rochester, 1962; J. Sutton The Lute Instructions of Jean-Baptiste Besard, „The Musical Quarterly” LI, 1965; J. Sutton The Music of Jean-Baptiste Besard’s Novus partus, 1617, „Journal of the American Musicological Society” XIX, 1966; J. Sutton Jean-Baptiste Besard, Renaissance Gentleman, „Journal of the Lute Society of America” I, 1968; J.M. Vaccaro, La musique de luth en France au XVIe siècle, Paryż 1981; C. Knispel Das Lautenbuch der Elisabeth von Hessen, Frankfurt nad Menem 1994; P. Király Jean-Baptiste Besard: New and Neglected Biographical Information, „The Lute” XXXV, 1995; P. Király Einige Beobachtungen und Anmerkungen über Lautenmusikquellen, Lautenisten und Amateure im 16. und frühen 17. Jahrhundert, „Die Laute” I, 1998; J. Lüdtke Die Lautenbücher Philipp Hainhofers (1578–1647), Getynga 1999; M. Carlone The Knights of the Lute, „Journal of the Lute Society of America” 27, 2004; M. Hottmar Diela poľských lutnistov v lutnovej zbierke Jean-Baptiste Besard: Thesaurus harmonicus (Köln 1603), w: Na pograniczach. Z odległej i bliskiej przeszłości. Studia o stosunkach kulturowych, red. R. Lipelt, Sanok 2019.