logotypes-ue_ENG

Balakauskas, Osvaldas

Biogram i literatura

Balakauskas Osvaldas, *19 XII 1937 Miliūnai (k. Wiłkomierza), litewski kompozytor. W latach 1957–61 studiował na wydziale muzycznym w instytucie pedagogicznym w Wilnie, w 1964–68 kompozycję u B. Latoszynskiego, a w 1969 u M. Skorika w konserwatorium w Kijowie. Od 1972 mieszka w Wilnie, wykłada kompozycję i kieruje katedrą kompozycji w Akademii Muzycznej. W latach 1988–92 jako członek rady Sajudisa prowadził działalność polityczną na rzecz niepodległości Litwy. W latach 1992–94 był ambasadorem Litwy we Francji, Hiszpanii i Portugalii (z siedzibą w Paryżu). W 1996 otrzymał Litewską Nagrodę Państwową.

Zmysł konstruktywistyczny oraz konsekwentna praca Balakauskasa nad stworzeniem własnego systemu muzycznego sprawiły, iż jego twórczość odznacza się indywidualnym stylem kompozytorskim, który cechuje: dyscyplina środków i formy, ekspresja kontrolowana, logika struktury dzieła. Na kształtowanie się osobowości artysty wpłynęły lata studiów w Kijowie, podczas których Balakauskas poznał twórczość przedstawicieli ówczesnej awangardy ukraińskiej: W. Silwestrowa i L. Hrabowskiego. Inspiracji dostarczyła również muzyka Stockhausena, Bouleza, Xenakisa, Messiaena, a zwłaszcza Weberna. W webernowskim strukturalizmie dopatrzeć się można źródeł konstruktywizmu Balakauskasa. Poszukując prawideł organizacji materiału wysokościowego i eksperymentując z bazą 12-dźwiękową (punktem wyjścia była technika dodekafoniczna) Balakauskas doszedł do własnej teorii harmonii zwanej dodekatoniką, opartej na „metodzie projekcji kwintowej”. Autor nie obala istniejących systemów, lecz dzięki konstruowaniu modeli ponadheptatonicznych (zrywających z typową dla systemu funkcyjnego dur-moll 7-stopniowością) odsłania możliwość szerszego istnienia diatoniki. Twórczość Balakauskasa cechuje różnorodność gatunków i poetyk: od quasi-barokowej (Sinfonia concertante, Bachjahr) poprzez neoimpresjonistyczną (Kalnų sonata) do postmodernistycznej (Alla Turca Once More, Chopin-Hauer).

Literatura: M. Janicka-Słysz Osvaldas Balakauskas „Deszcz dla Krakowa”, w: Muzyka, słowo, sens, księga pamiątkowa M. Tomaszewskiego, red. A. Oberc, Kraków 1994; D. Mirka Piękno dodekatoniki, w: W kręgu muzyki litewskiej, praca zbiorowa, red. K. Droba, Kraków 1997.

Kompozycje i prace

Kompozycje:

Instrumentalne:

Suita na fortepian, 1960

3 capriccia na fortepian, 1964

10 utworów na fortepian, 1964

Impresonata na flet i fortepian, 1964

Šokių siuita (Suita taneczna) na orkiestrę smyczkową, 1964; 2. wersja na skrzypce i fortepian, 1965

Sonata I na organy, 1965

Concertino na fortepian i orkiestrę smyczkową, 1966

Wariacje na flet, obój i fagot, 1966

Kaskada I na fortepian, 1967

Aerofonia na flet, obój, klarnet i fagot, 1968

Sonata na skrzypce i fortepian, 1969

Quartetto concertante na flet, skrzypce, wiolonczelę i fortepian, 1970

I Kwartet smyczkowy, 1971

II Kwartet smyczkowy, 1971

Ludus modorum na wiolonczelę, klawesyn lub syntezator i fortepian, 1972

Sonatina na skrzypce i fortepian, 1972

Studi sonori na 2 fortepiany, 1972

I Symfonia, 1973

Devyni šaltiniai (‘dziewięć wiosen’), na różne wersje instrumentalne, 1974

Fuga na skrzypce i fortepian, 1974

Gaublio siuita (‘suita globu ziemskiego’) na fortepian, 1974

Retrospective I na skrzypce i fortepian, 1974

Kaip marių bangos prisilietimas (‘jak dotknięcie morskiej fali’) na skrzypce i fortepian, 1975

Kalnų sonata (‘sonata gór’) na fortepian i orkiestrę, 1975

…ad astra na orkiestrę, 1976

Medis ir paukštė (‘drzewo i ptak’) na altówkę i fortepian, 1976

II Symfonia, 1979

Heterofonia na wiolonczelę elektryczną, 1979

Orgia-Katharsis na wiolonczelę elektryczną z taśmą, 1979

Passio strumentale na kwartet smyczkowy i orkiestrę, 1980

Sonata II „Enneatonika” na organy, 1980

Albertiana na flet, skrzypce, wiolonczelę i fortepian, 1981

Concerto na obój, klawesyn i orkiestrę smyczkową, 1981

Movimenti na 2 fortepiany, 1981

Raštai (‘ornamenty’) na flet, skrzypce, wiolonczelę i fortepian z taśmą, 1981

III „Sinfonia concertante” na skrzypce, fortepian i orkiestrę, 1982

Do nata na altówkę lub wiolonczelę z taśmą, 1982

Gaida na fortepian z taśmą, 1983

Auletika-2 na 3 flety i klawesyn, 1984

Auletika-3 na 3 flety i dzwony z taśmą, 1984

Claqua na klarnet, 2 skrzypiec, altówkę i wiolonczelę, 1984

Spengla-ūla na orkiestrę smyczkową, 1984

Bachjahr na flet, klawesyn i orkiestrę smyczkową, 1985

Kaskada II na fortepian, 1986

Alla Turca Once More dla 4 pianistów, 1987

Opera strumentale na orkiestrę, 1987

Ostrobothnian Symphony na orkiestrę smyczkową, 1989

Veda-seka-budi dla 5 perkusistów, 1990

Lietus Krokuvai (‘deszcz dla Krakowa’) na skrzypce i fortepian, 1991

Polilogas na saksofon altowy i orkiestrę smyczkową, 1991

Maggiore-minore na saksofon altowy i fortepian; 2. wersja na skrzypce i fortepian, 1994

Meridionale – hommage à Witold Lutosławski na orkiestrę kameralną, 1994, wyk. Warszawska Jesień 1994

Retrospective II na wiolonczelę i fortepian, 1994

Betsafta na wiolonczelę solo, fortepian, 2 skrzypiec, altówkę i wiolonczelę, 1995

Bop-art na puzon i fortepian, 1995

Solža-gala na wiolonczelę elektryczną z taśmą, 1995

Erasmus na trąbkę i puzon z taśmą, 1996

Concerto RK (dedyk. R. Katiliusowi) na skrzypce i orkiestrę kameralną, 1997

La Valse na skrzypce, 1997

Wokalno-instrumentalne:

Prie mėlynos gėlės (‘przy błękitnym kwiecie’) na chór mieszany, flet, obój, skrzypce, altówkę, wiolonczelę i fortepian, sł. L. Gutauskas, 1976

Daugybė Pravirų Šulinių (‘mnóstwo na wpół otwartych studzien) na sopran, puzon (lub wiolonczelę) i fortepian, sł. L. Gutauskas, 1979

5 pieśni na 2 głosy i fortepian, sł. V. Mykolaitis-Putinas, 1981

Dada-Concerto na sopran, tenor, 2 basy i zespół instrumentalny, sł. L. Gutauskas, 1982

Tyla – Le silence, kantata na sopran, mezzosopran, tenor, baryton, fortepian i orkiestrę kameralną, sł. O. Miłosz, 1986, wyk. pol. Warszawska Jesień 1987

Chopin-Hauer na sopran, tenor, grupę wokalną, 2 fortepiany, altówkę i taśmę, sł. A. Schopenhauer, 1990

Requiem in memoriam Stasys Lozoraitis na mezzosopran, chór mieszany, syntezator i orkiestrę smyczkową, 1995

Sceniczne:

Makbet, balet, libr. J. Smoriginas wg W. Szekspira, 1988

muzyka do filmu baletowego Zodiak

Elektroniczne:

Tranquillo na taśmę, 1985

Synthphonia na taśmę, 1989

 

Prace:

Dodekatonika, cz. I, w: W kręgu muzyki litewskiej, praca zbiorowa, red. K. Droba, Kraków 1997