Ajschylos, Aischylos, Eschyl, *525 p.n.e. Eleusis (k. Aten), †456 p.n.e. Gela na Sycylii, najstarszy z trzech wielkich tragików greckich. Jest twórcą 70 tragedii i 20 dramatów satyrowych, z czego zachowało się, poza wieloma fragmentami i informacjami o tytułach, 7 sztuk w całości: Błagalnice, Persowie, Prometeusz skowany, Siedmiu przeciw Tebom, Agamemnon, Ofiarnice i Eumenidy (trzy ostatnie jako trylogia Oresteja).
Tragedie Ajschylosa charakteryzują się stylem wzniosłym, patetycznym i posągowością postaci. Prawdopodobnie jako pierwszy Ajschylos zastosował zasadę ciągłości treści w trylogii i tetralogii (3 tragedie i dramat satyrowy). Przypisuje mu się wprowadzenie dekoracji i udoskonalenie stroju aktora; miał również stosować efekty akustyczne. W stosunku do swych poprzedników (Tespis, Chojrilos, Frynich) ograniczył rolę chóru i wyeksponował dialog, wprowadzając na scenę drugiego aktora. Dążył do indywidualizacji postaci (m.in. przez dostosowanie właściwości językowych tekstu do charakteru roli) i pogłębienia kontrastu pomiędzy dialogiem i partiami chóralnymi (m.in. przez zróżnicowanie metrum). W dialogach przeważa trymetr jambiczny, w partiach chóralnych – metra jambiczne i trocheiczne.
Innowacją Ajschylosa w zakresie metryki było wprowadzenie metrum dochmicznego do pieśni żałobnych (kómmoi) jako elementu wzmagającego ekspresję tragedii. O muzyce, która w tragediach Ajschylosa miała odgrywać znaczną rolę, niewiele wiadomo. Według Plutarcha (De musica, 20) był on przeciwnikiem chromatyki.
Tragedie Ajschylosa stały się inspiracją dla wielu kompozytorów. w XIX i XX w. Największe zainteresowanie wzbudziła trylogia Oresteja, wykorzystywana najczęściej jako podstawa libretta operowego (m.in. S. Taniejew Oresteia, wyst. 1895; F. Weingartner Orestes-Trilogie: Agamemnon, Das Totenopfer, Die Erinnyen, wyst. 1902; D. Milhaud L’Orestie: Agamemnon, Les Choéphores, Les Euménides, 1913–22, wyst. całości 1963; N. Demuth The Oresteia, 1950), rzadziej jako temat utworu symfonicznego (m.in. W. Wallace’a preludium symfoniczne Eumenides, wyk. 1893). Często sięgano również do tragedii Prometeusz skowany (m.in. M. Bauer muzyka na 2 fortepiany i flet, 1930; J.M. Hauera scena końcowa z Prometeusza skowanego na baryton i fortepian, op. 18). Tragedia Persowie stała się podstawą libretta do opery Salamina (1929) M. Emmanuela.
Literatura: O. Schroeder Aeschyli cantica, Lipsk 1916; E.T. Owen The Harmony of Aeschylus, 1952; F. Egermann Aischyleische Motive in Richard Wagners Dichtung von Tristan und Isolde, w: księga pamiątkowa W. Vettera, 1970.
