Agazzari, Agostino

Agazzari [agaccˊa:ri] Agostino, *2 XII 1578 Siena, †10 IV 1640 Siena, włoski kompozytor i teoretyk muzyki. Dane biograficzne o Agazzarim są skąpe i pochodzą przede wszystkim z dedykacji jego dzieł. Dwa pierwsze tomy (1596, 1600) poświęcone były osobistościom sieneńskim, stąd przypuszcza się, że do ok. 1600 przebywał w Sienie. Dawniejsze informacje o jego pobycie na dworze arcyksięcia Macieja Habsburga, późniejszego cesarza, nie znajdują dokumentalnego potwierdzenia.

Agazzari w latach 1602–06 przebywał w Rzymie jako praefectus musicae w Collegium Germanicum. Jednocześnie, w 1606 objął stanowisko kapelmistrza w Seminario Romano, a w tymże roku został członkiem sieneńskiej Accademia degli Intronati, gdzie przyjął pseudonim Armonico. W 1607 objął w Sienie kapelmistrzostwo w katedrze, gdzie pozostawał prawdopodobnie do swojej śmierci; wszystkie bowiem jego publikacje od 1607 mają ze Sieną bezpośredni związek. Przypuszczenia, że Agazzari znał osobiście Viadanę, a nawet był jego uczniem, nie znajdują potwierdzenia; Niemniej jednak, repertuar Collegium Germanicum z jego czasów świadczy o tym, że wysoko Viadanę cenił.

Znaczenie Agazzariego w historii muzyki jest wielorakie. Był jednym z najwybitniejszych i najwcześniejszych przedstawicieli monodii i stylu koncertującego w szkole rzymskiej i jako jeden z pierwszych sformułował zasady nowej praktyki basso continuo. Podobnie jak Viadana, podał szereg wskazówek i reguł dla muzyka improwizującego basso continuo na instrumencie klawiszowym. Wychodził z założenia, że realizacja basso continuo ma być uzależniona od treści tekstu słownego kompozycji. Technicznie oparł improwizację na regułach harmonii i kontrapunktu, przy czym zalecał preferowanie ruchu przeciwnego akordów prawej ręki w stosunku do melodii basu; objaśnił pomocniczy system cyfrowania linii basu.

Agostino stworzył również podstawy nowoczesnej instrumentacji, dzieląc wszystkie instrumenty – ze względu na rolę, jaką spełniają przy realizacji basso continuo – na fundamentalne i ornamentalne. Do pierwszej grupy zaliczał przede wszystkim organy i klawesyn, których zadaniem było prowadzenie i podtrzymywanie harmoniczne zespołu; w utworze małogłosowym, lub solowym tę samą funkcję przydzielał instrumentom strunowym: harfie, lutni, teorbie. Rolę instrumentów ornamentalnych (lutnia, teorba, harfa, lira, cytra, szpinet, gitara, skrzypce, pandora) widział w ozdabianiu i kontrapunktowaniu melodii, co powinno było wzbogacać i doskonalić harmonię. Wyróżniając wyraźnie grupę instrumentów strunowych i dętych, ostrzegał przed trudnościami zestrojenia tych ostatnich z całym zespołem.

W zakresie praktyki basso continuo Agazzari cieszył się wielkim autorytetem u współczesnych. Dodatkowo już w 1607 A. Banchieri w przedmowie do Ecclesiastiche sinfonie wspomniał o traktacie Del sonare, określając go jako niezbędny do nauki akompaniowania. W 1609 Banchieri włączył Copia d’una lettera Agazzariego do swych Conclusioni; M. Praetorius szeroko referował Del sonare w III części Syntagma musicum (1619).

Był również jednym z pierwszych twórców recytatywu w muzyce dramatycznej. Swym Eumelio (1606) Agazzari wprowadził odmienny, bardziej śpiewny typ recytatywu w stosunku do recytatywów monodystów florenckich; Ponadto, w tekstach zwrotkowych tworzył melodię recytatywu tylko do jednej zwrotki, dając możliwość improwizowania wariacji przy wykonywaniu zwrotek następnych; melodię zmieniał jedynie przy wyraźnych zmianach emocjonalnych treści tekstu. W przebiegu dramatu wiązał powtarzane zwroty melodyczne z poszczególnymi bohaterami dramatu.

W muzyce religijnej, stanowiącej znaczną część jego twórczości, Agazzari uprawiał w równej mierze stile nuovo, jak i postpalestrinowski stile antico. Rozwinął zwłaszcza małogłosowy wokalno-instrumentalny koncert kościelny, przy czym instrumenty stosował przede wszystkim w realizacji basso continuo. Pomimo że w teoretycznych wywodach Agazzari opowiadał się zdecydowanie za podporządkowaniem muzyki tekstowi słownemu, w swoich kompozycjach nie wyciągał z tej zasady pełnych konsekwencji. Należy również podkreślić, że twórczość Agazzariego nie została dotychczas w pełni opracowana.

Literatura:

A. Adrio Die Anfänge des geistlichen Konzerts, Berlin 1935; G. Barblan Contribuzioni ad una biografia critica di A. Agazzari, „Collectanea Historiae Musicae” II, Florencja 1956;

G. Rose Agazzari and the Improvising Orchestra, „Journal of the American Musicological Society” XVIII, 1965;

M.F. Johnson Agazzari’s „Eumelio”, a „Dramma pastorale”, „The Musical Quarterly” LVII, 1971;

M. Materassi Teoria e pratica del „suonare sopra ‘l basso ” nel primo seicento, „Il Fronimo” VII, 1979;

K.G. Feilerer A. Agazzaris „Musica ecclesiastica” 1638, w: Ars musica, musica scientia, księdze pamiątkowej H. Hüschena, red. D. Altenburg, Kolonia 1980;

K.G. Feilerer Zur „Sacra Rappresentazione”, w księdze pamiątkowej M.E. Brockhoff, red. G. Berkemeier i I.M. Weineck, «Beiträge zur westfälischen Musikgeschichte» XVII, Hagen 1982;

G. Dixon A. Agazzari (1578–after 1640). The Theoretical Writings, „Research Chronicle” XX, 1986/87;

G. Morini Cenni sul basso continuo in Italia nel XVII secolo, w: «Studi corelliani» IV, red. P. Petrobelli i G. Staffieri, „Quaderni della Rivista Italiana di Musicologia” XXII, Florencja 1990;

C. Reardon A. Agazzari and Music at Siena Cathedral, 1597–1641, «Oxford Monographs on Music», Nowy Jork 1993.